Uralska rodzina językowa

Uralska rodzina językowa rozciąga się od północnej i środkowej Europy do Syberii. Składa się z 39 języków, którymi posługuje się około 25 milionów ludzi. Uważa się, że wywodzą się one od wspólnego przodka, *Proto-Uralskiego, używanego przez wczesnych Uralczyków, którzy żyli około 7000 lat temu na obszarze Gór Uralskich, rosyjskiego pasma oddzielającego Europę od Azji. Poprzednicy ludów ugrofińskich i ugrofińskich przenieśli się na zachód i południe, natomiast poprzednicy ludów samojedycznych na północ i wschód w głąb Syberii. Najstarsze dokumenty pisane w językach uralskich pochodzą z XIII wieku.

Języki uralskie z największą liczbą użytkowników to węgierski, fiński i estoński. Pozostałe to języki mniejszościowe Rosji w różnych stadiach zagrożenia, a niektóre z nich znajdują się na skraju wyginięcia. Poniżej wymieniono języki uralskie, którymi posługuje się więcej niż 1000 osób.

Status

Trzy języki uralskie mają status urzędowy w swoich krajach.

• węgierski jest językiem urzędowym Węgier.
• estoński jest językiem urzędowym Estonii.
• fiński jest językiem urzędowym Finlandii, wraz ze szwedzkim.

Kilka języków uralskich używanych w Rosji ma w swoich obszarach status języka urzędowego wraz z językiem rosyjskim:

Nawet jeśli niektóre z języków uralskich mogą mieć setki tysięcy mówców, większość płynnie mówiących to osoby starsze. Większość mieszkańców miast i ludzi młodych rezygnuje z używania swojego języka na rzecz rosyjskiego. Chociaż te ludy żyją w swoich własnych republikach autonomicznych, republiki te mają większość rosyjskojęzyczną i język rosyjski jest dominujący na wszystkich obszarach. Po upadku Związku Radzieckiego, narodowe przebudzenie przyniosło pewne pozytywne zmiany, ale mniejsze języki są bardzo poważnie zagrożone tak długo, jak długo dzieci i młodzież nie dorosną do biegłego posługiwania się nimi. Szczegółowe informacje na temat niektórych języków uralskich używanych w Rosji można znaleźć w Czerwonej Księdze Narodów Imperium Rosyjskiego:

Dialekty

Pomimo niewielkich populacji osób posługujących się nimi, większość języków uralskich posiada szereg dialektów geograficznych, które różnią się wzajemną zrozumiałością. Poniżej podano kilka przykładów:

Struktura

System dźwiękowy

Niżej zostaną opisane niektóre z istotnych cech systemów dźwiękowych języków uralskich.

Głoski

Uralskie systemy samogłoskowe charakteryzują się następującymi cechami:

• kontrast pomiędzy niezaokrąglonymi i zaokrąglonymi samogłoskami przednimi
• kontrast pomiędzy krótkimi i długimi samogłoskami
• harmonia samogłosek, która wymaga, aby wszystkie samogłoski w słowie były przednie lub tylne, w zależności od samogłoski w pierwszej sylabie. Harmonia samogłosek nie ma zwykle zastosowania do wyrazów zapożyczonych.

Szponanty

• palatalizacja spółgłosek, która prawdopodobnie została przejęta z sąsiednich języków słowiańskich
• spółgłoski mogą być krótkie, długie i, w niektórych językach, nadmiernie długie

Stres

W fińskim, estońskim, węgierskim i Komi akcent zawsze pada na pierwszą sylabę słowa. W innych językach uralskich, akcent może spaść na każdą sylabę.

Gramatyka

Gramatyki języków uralskich mają pewne istotne cechy, które są obecne w różnych kombinacjach w niektórych, ale nie we wszystkich z nich.

Rzeczowniki

• brak płci gramatycznej
• duża liczba przypadków, od 9 w Saami Inari do 27 w niektórych odmianach Komi
• drobno zróżnicowany system przypadków miejscownika
• różnorodność przyimków;
• przyrostki dzierżawcze, ale brak zaimków pozycyjnych;

czasowniki

• czasowniki są fleksyjne dla czasu, aspektu, nastroju, liczby i osoby. Niektóre języki uralskie mają bardzo rozbudowany system nastrojów, na przykład, Nieniec ma 16 nastrojów.
• poświadczalność: czasowniki w niektórych językach uralskich mają przeszłość potwierdzoną i niepoświadczoną
• brak czasownika „mieć”

Porządek słowny

Języki uralskie mają Subject-Object-Verb lub wolny porządek słowny, w zależności od języka.

Słownictwo

Języki uralskie mają wspólne podstawowe słownictwo składające się z około 200 słów, w tym części ciała, określenia pokrewieństwa, nazwy zwierząt, obiektów naturalnych (np, kamień, woda, drzewo), wspólne czasowniki, podstawowe zaimki i liczebniki. Pozostała część słownictwa składa się z zapożyczeń z innych języków. Źródła zapożyczeń różnią się w zależności od języka. Języki używane na terytorium Rosji mają zwykle zrusyfikowane słownictwo.

Poniżej podano kilka typowych słów i zwrotów w trzech językach uralskich

.

.

Poniżej znajdują się liczebniki 1-10 w 8 językach uralskich należących do różnych gałęzi.

.

.

.

.

.

.

Piśmiennictwo

• Piśmiennictwo fińskie, Karelski, Saami Zachodni, węgierski i estoński używają zmodyfikowanej wersji alfabetu łacińskiego.
• Języki uralskie używane na terytorium byłego Związku Radzieckiego są zapisywane w zmodyfikowanych wersjach alfabetu cyrylicy. Większość z tych języków nie była zapisywana przed połową XIX wieku, np. nieniecki.
• Komi był pierwotnie zapisywany alfabetem staropermskim (aburskim) opracowanym przez rosyjskiego misjonarza Stepana Chrapę (bardziej znanego jako św. Steven z Permu) w XIV wieku. Ten alfabet został zastąpiony przez cyrylicę w XVI wieku. Przez krótki okres (1930-1940) Komi był zapisywany alfabetem łacińskim, który z kolei został zastąpiony cyrylicą, używaną do zapisu języka obecnie.