Łamanie kodów

To dzięki ULTRA wygraliśmy wojnę.

Churchill do króla Jerzego VI

Podczas II wojny światowej Niemcy wierzyli, że ich tajne kody do wiadomości radiowych są nie do rozszyfrowania dla aliantów. Jednak drobiazgowa praca łamaczy kodów w brytyjskim Bletchley Park pozwoliła złamać tajemnice niemieckiej komunikacji wojennej i odegrała kluczową rolę w ostatecznej klęsce Niemiec.

Historia Enigmy rozpoczęła się w latach 20. ubiegłego wieku, kiedy to niemieckie wojsko – używając maszyny Enigma opracowanej na potrzeby rynku biznesowego – zaczęło porozumiewać się za pomocą niezrozumiałych, zakodowanych wiadomości. Maszyna Enigma pozwalała operatorowi na wpisanie wiadomości, a następnie „zakodowanie” jej za pomocą systemu zastępowania liter, generowanego przez zmienne wirniki i obwód elektryczny. Aby odszyfrować wiadomość, odbiorca musiał znać dokładne ustawienia kół. Niemieccy eksperci dodawali nowe wtyczki, obwody i funkcje do maszyny w latach przedwojennych, ale jej podstawowa zasada pozostała taka sama.

Pierwszymi ludźmi, którzy zbliżyli się do złamania kodu Enigmy byli Polacy. Bliskie związki między niemieckim i polskim przemysłem maszynowym pozwoliły Polskiemu Biuru Szyfrów zrekonstruować maszynę Enigma i odczytać depesze Wehrmachtu w latach 1933-1938. W 1939 roku, w obliczu zbliżającej się inwazji Niemiec, Polacy podzielili się swoimi informacjami z Brytyjczykami, którzy z kolei założyli Rządową Szkołę Szyfrów w Bletchley Park w Buckinghamshire. Matematycy i eksperci od wywiadu, z pomocą prymitywnych wczesnych komputerów, rozpoczęli skomplikowane i pilne zadanie złamania kodu Enigmy.

Niemcy, przekonani, że ich wiadomości Enigmy są nie do złamania, używali maszyny do komunikacji na polu bitwy, w marynarce wojennej i dyplomatycznej. Chociaż ekspertom z Bletchley po raz pierwszy udało się odczytać niemiecki kod podczas kampanii norweskiej w 1940 roku, ich praca zaczęła przynosić wymierne korzyści dopiero w 1941 roku, kiedy udało im się zebrać dowody planowanej inwazji na Grecję i poznać plany włoskiej marynarki wojennej na bitwę o przylądek Matapan. Jesienią alianci zyskali przewagę w Afryce Północnej dzięki rozszyfrowaniu zakodowanych wiadomości używanych przez Armię Pancerną Rommla. Informacje uzyskane z tak wysoko postawionych źródeł niemieckich nosiły kryptonim ULTRA.

Niemcy również odnieśli kilka wartych odnotowania sukcesów w łamaniu kodów. B-Dienst (służba obserwacyjna) złamała kod brytyjskiej marynarki wojennej już w 1935 roku, co pozwoliło im na zlokalizowanie alianckich konwojów we wczesnej fazie bitwy o Atlantyk. Chociaż Stany Zjednoczone zmieniły swój kod morski w kwietniu 1942 roku, zmiana ta nastąpiła zbyt późno, by zapobiec spustoszeniu, jakie spowodowała operacja Paukenschlag – niemiecka kampania U-Bootów u wschodnich wybrzeży Ameryki na początku tego samego roku. Niemcom udało się również złamać radzieckie i duńskie systemy kodowe. Ale ich wysiłki – rozdrobnione i podzielone między rywalizujące ze sobą departamenty kryptologii – pozbawione były konsekwentnego sukcesu osiągniętego w Bletchley Park.

Od 1941 roku eksperci z Bletchley skupili się na łamaniu kodów używanych przez niemieckie U-Booty na Atlantyku. W marcu 1941 roku, kiedy niemiecki trawler zbrojny „Krebs” został schwytany u wybrzeży Norwegii wraz z maszynami Enigmy i książkami kodowymi, niemiecki morski kod Enigmy mógł zostać w końcu odczytany. Alianci mogli teraz odkryć, gdzie polowały U-Booty i skierować własne okręty z dala od niebezpieczeństwa.

Niemiecka marynarka wojenna, słusznie podejrzewając, że ich kod został złamany, wprowadziła do urządzenia czwarte koło, mnożąc możliwe ustawienia przez dwadzieścia sześć. Brytyjczycy w końcu złamali ten kod, który nazwali „Shark” w grudniu 1942 roku. Użycie ULTRA zawsze stanowiło problem dla aliantów, ponieważ każda zbyt rażąca odpowiedź na nią mogłaby spowodować, że Niemcy podejrzewaliby, że ich wiadomości są odczytywane. Ale bez względu na to Bletchley Park i jego pracownicy wnieśli kluczowy i przełomowy wkład w pokonanie Osi.

Czy wiedziałeś?

Brytyjczycy usilnie starali się ukryć przed Osią swój sukces w łamaniu kodów. W 1942 roku, kiedy pięć włoskich statków płynących do Afryki zostało zatopionych dzięki informacjom ULTRA, Churchill wysłał telegram do Neapolu, gratulując fikcyjnemu szpiegowi i przyznając mu premię.