Zulu

Zulu (isiZulu) is een zuidelijke Bantoïdische taal die gesproken wordt in de provincie KwaZulu-Natal in Zuid-Afrika (vroeger Zoeloeland genoemd). Aangenomen wordt dat het Zoeloevolk vóór de 16e eeuw naar dit gebied is gemigreerd langs de oostkust van Afrika en door Centraal-Afrika. Toen zij in contact kwamen met Khoisan-sprekende mensen, namen de Zoeloes een deel van de woordenschat en de klikmedeklinkers van de Khoisan-talen over. De eerste grammatica van het Zoeloe werd gepubliceerd in 1859.

Zoeloe is nauw verwant aan Xhosa, Swati, en Ndebele. De drie zijn onderling verstaanbaar, maar worden om politieke en culturele redenen als aparte talen beschouwd. In feite zijn Zulu en Xhosa taalkundig gelijk genoeg om te worden beschouwd als dialecten van één taal, maar de Zulu en Xhosa mensen beschouwen zichzelf als verschillende mensen die verschillende talen spreken.

Status

Zulu, is een van de 11 officiële talen van de Republiek Zuid-Afrika waar het door 11,7 6 miljoen sprekers als eerste taal wordt gesproken en door naar schatting 15,7 miljoen sprekers als tweede taal. Zulu wordt ook gesproken in Swaziland, Botswana, Lesotho, Malawi en Mozambique. De totale bevolking voor alle landen wordt geschat op 27,7 miljoen mensen (Ethnologue). Aangezien Zulu gemakkelijk te begrijpen is door sprekers van Xhosa, Swati en Ndebele wordt het gebruikt als lingua franca van Natal tot Zimbabwe, vaak in zijn pidginized vorm genaamd Fanagalo, een handelstaal die veel gebruikt wordt in steden en mijngebieden van Zuid-Afrika.

De status van Zulu, zoals alle andere Afrikaanse talen in de Republiek Zuid-Afrika, is complex. Het Zulu wordt gebruikt in het lager onderwijs tot en met de tweede klas en wordt als vak bestudeerd in zowel het lager als het middelbaar onderwijs tot en met de tiende klas. In het middelbaar onderwijs wordt het Zulu in het Engels onderwezen. Alle onderwijs op universitair niveau is in het Engels of Afrikaans.

Er is een gestage groei geweest van Zoeloe-publicaties sinds 1930. De Zuidafrikaanse omroeporganisatie heeft binnenlandse televisie en radio in het Zoeloe. Een aantal kranten en tijdschriften wordt uitgegeven in het Zoeloe, of in een combinatie van Zoeloe en Engels.

Dialecten

Ethnologue onderscheidt twee dialecten van het Zoeloe: Lala en Qwabe.

Structuur

Klanksysteem

De fonologie van het Zoeloe wordt gekenmerkt door een eenvoudige klinkerinventaris en een complex systeem van medeklinkers. De meeste lettergrepen eindigen op een klinker, en er zijn geen medeklinkerclusters.

Klinkers

Er zijn vijf klinkerfonemen, d.w.z. klanken die de woordbetekenis onderscheiden. Klinkers kunnen zowel kort als lang zijn. Hoewel de lengte van de klinker de woordbetekenis onderscheidt, wordt de lengte niet in het schrift weergegeven, behalve voor â en ä.

Consonanten

Zulu heeft een complex systeem van medeklinkers, waaronder enkele ongewone.

1. Klikken
Klikkende klanken zijn uitspraken met twee contactpunten in de mond: één naar voren en één naar achteren. De luchtzak die door de resulterende sluiting wordt geproduceerd, wordt verdund door de zuigende werking van de tong. Het loslaten van de voorste afsluiting resulteert in een plop-achtig geluid. Er zijn vijf plaatsen van articulatie waar klikmedeklinkers voorkomen. In het Internationaal Fonetisch Alfabet worden klikmedeklinkers weergegeven door het toegewezen symbool voor de plaats van de klikarticulatie links te plaatsen van een symbool voor een niet-klikgeluid op dezelfde articulatieplaats.

Zulu heeft de volgende klikmedeklinkers die op verschillende manieren kunnen worden gewijzigd, zoals geaspireerd, adem-stemhebbend of nasaal.

• /kǀ/ = tandklik
• /kǁ/ = laterale alveolaire klik geproduceerd door de zijkant van de tong tegen de achterkant van de zijtanden (vergelijkbaar met het geluid dat gemaakt wordt bij het roepen van paarden in het Engels. In feite wordt de naam Xhosa uitgesproken als /’kǁʰ o:sa/.
• /kǃ/ = (post)alveolaire klik geproduceerd met het puntje van de tong tegen het dak van de mond (zoals een kurk die uit een fles wordt getrokken).

2. Implosieve medeklinkers
Implosieve medeklinkers worden voortgebracht door de lucht in te ademen in plaats van uit te ademen.

3. Ademstemhebbende medeklinkers
Demstemhebbende medeklinkers worden voortgebracht wanneer de stembanden trillen, zoals bij een normale stemvoering, maar verder uit elkaar worden gehouden, zodat er een hoeveelheid lucht tussenuit ontsnapt. Dit veroorzaakt een hoorbaar geluid. Ze worden aangeduid met een verhoogde /ʱ/.

4. Ejectieve
Ejectieve medeklinkers worden uitgesproken met gelijktijdige sluiting van de glottis, waardoor de luchtdruk in de mond wordt verhoogd, zodat wanneer het geluid wordt losgelaten, er een merkbare uitbarsting van lucht is die gepaard gaat met het loslaten. Ze worden aangeduid met een apostrof /’/.

Hieronder staat een tabel van Xhosa medeklinkers. De rode letters zijn orthografische voorstellingen van de klanken. De inventarisatie is afkomstig van Wikipedia.

kǀ (c)

dʱ (d)

• /ʃ/ = sh in winkel
• /tʃ/ = ch in karbonade
• /c, ɟ, ɬ, ɮ, x, ɦ, ɣ̈/ hebben geen equivalenten in het Engels

Tonen

Zulu heeft twee tonen: hoog en laag.

Grammatica

Zulu is een agglutinatieve taal, d.w.z., grammaticale functies worden uitgedrukt door het toevoegen van voor- en achtervoegsels aan stammen.

Naamwoorden

• Zulu zelfstandige naamwoorden behoren tot 15 verschillende klassen, ruwweg gebaseerd op semantische kenmerken. Er zijn klassen voor mensen, dieren, planten, voorwerpen van verschillende vormen, enz. Niet alle naamwoordenklassen kunnen gemakkelijk worden gedefinieerd. Elke klasse heeft een andere reeks voorvoegsels voor het aanduiden van aantallen (enkelvoud en meervoud).
• Er zijn geen naamvallen.
• Er zijn geen bepaalde of onbepaalde lidwoorden.
• Geslacht wordt niet aangeduid.
• Bijvoeglijke naamwoorden, bezittelijke voornaamwoorden en aanwijzende voornaamwoorden zijn het eens met het zelfstandig naamwoord dat zij in klasse en aantal modificeren, bijv, abantu abaqatha ‘mensen sterk’ waarbij aba- een zelfstandig naamwoord is dat herhaald wordt in de modificator abaqatha ‘sterk.’

Werkwoorden

Zulu werkwoorden zijn sterk verbogen. Werkwoorden bestaan uit een stam plus voor- en achtervoegsels die verschillende werkwoordscategorieën vertegenwoordigen, zoals onderwerp en voorwerp overeenkomst, tijd, oorzakelijkheid, wederkerigheid, ontkenning, en aspect. Ze staan in een vaste volgorde, net als in het Xhosa.

Woordvolgorde

De normale woordvolgorde in het Zoeloe is Werkwoord – Voorwerp (het onderwerp maakt deel uit van de samenstelling van het werkwoord). Bijvoeglijke naamwoorden, bezittelijke voornaamwoorden en aanwijzende voornaamwoorden komen na het zelfstandig naamwoord dat ze wijzigen.

Vocabulaire

Zulu, Xhosa, Ndelebele en Swati delen het grootste deel van de basiswoordenschat en grammatica. Net als andere zuidelijke Bantoetalen heeft het Zoeloe woorden ontleend aan de Khoisan talen en aan het Engels en Afrikaans. Vergelijk deze equivalenten van “Hoe heet je?” in deze vier talen:

Hieronder volgen enkele veel voorkomende woorden en zinnen in het Zoeloe.

Hieronder staan Zulu-cijfers 1-10.

Schrift

Zulu heeft een op het Romeinsgebaseerd, die door christelijke missionarissen in de 19e eeuw werd ontwikkeld en aangepast om de klanken van de taal weer te geven. Tandklikken worden weergegeven met de letter c, alveolaire kliks worden aangeduid met q, en laterale kliks worden geschreven met de letter x. Noch klinkerlengte, noch tonen worden in het schrift weergegeven.

Kijk eens naar artikel 1 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in het Zoeloe.

Isigaba 1
Bonke abantu bazalwa bekhululekile belingana ngesithunzi nangamalungelo. Bahlanganiswe wumcabango nangunembeza futhi kufanele baphathane ngomoya wobunye.

Artikel 1
Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen.

Weet U dat?

Zulu woorden in het Engels