Wat is Fonetiek?

Er zijn drie soorten van de studie van de klanken van taal. De akoestische fonetiek is de studie van de fysische eigenschappen van klanken. Auditieve fonetiek is de studie van de manier waarop luisteraars klanken waarnemen. Articulatoire fonetiek is de studie van de manier waarop de spraakkanalen de klanken voortbrengen. In dit artikel zal alleen de articulatorische fonetiek worden beschreven.

De orthografie (schrijfwijze) van woorden in misleidende vorm, vooral in het Engels. Een klank kan door verschillende combinaties van letters worden weergegeven. Zo bevatten de volgende woorden allemaal dezelfde klinkerklank: hij, geloof, Lee, Caesar, sleutel, amoebe, luid, machine, mensen, en zee. Het volgende gedicht illustreert dit feit van het Engels op humoristische wijze (let op de uitspraak van de vetgedrukte woorden):

Ik neem aan dat u al weet van tough en bough en cough en dough?
Sommigen struikelen misschien, maar u niet, over hiccough, thorough, slough, en through?
Dus nu bent u misschien klaar om minder bekende vallen te leren?
Wacht voor gehoord, een vreselijk woord, dat lijkt op baard, maar klinkt als vogel.
En dood, het wordt gezegd als bed, niet als kraal; noem het in hemelsnaam geen daad!
Wacht voor vlees en groot en bedreiging. (Ze rijmen op suite en recht en schuld.)
Een mot is geen mot in moeder, noch beide in last, bouillon in broeder.
En hier is geen evenbeeld van daar, noch lief en vrees, voor beer en peer.
En dan is er dosis en roos en verlies – zoek ze maar op – en gans en kies
En kurk en werk en kaart en ward en font en front en woord en zwaard
En doen en gaan, dan dwarsbomen en karren, kom, kom! Ik heb nauwelijks een begin gemaakt.
Een vreselijke taal? Waarom leeft de mens! Ik heb het leren praten toen ik vijf was.
En toch om het te schrijven, hoe meer ik het probeerde, had ik het op mijn vijfenvijftigste nog niet geleerd.
– Auteur onbekend

De discrepantie tussen spelling en klanken leidde tot de vorming van het Internationaal Fonetisch Alfabet (IPA.) De symbolen die in dit alfabet worden gebruikt, kunnen worden gebruikt om alle klanken van alle menselijke talen weer te geven. Hieronder volgt het fonetisch alfabet van het Amerikaans-Engels. Je zou al deze symbolen uit je hoofd kunnen leren, aangezien de meeste woordenboeken van vreemde talen het IPA gebruiken.

Sommige sprekers van het Engels spreken de woorden which en witch verschillend uit, maar als je beide woorden identiek uitspreekt, gebruik dan gewoon w voor beide woorden. De klanken /ʌ/ en /ə/ worden hetzelfde uitgesproken, maar de eerste wordt gebruikt in beklemtoonde lettergrepen, terwijl de laatste wordt gebruikt in onbeklemtoonde lettergrepen. Deze lijst bevat echter nog niet eens alle fonetische symbolen. Een ander symbool is de glottale stop, ʔ die in het Engels enigszins zeldzaam is. Sommige linguïsten in de Verenigde Staten gebruiken traditioneel andere symbolen dan de IPA-symbolen. Deze staan hieronder vermeld.

De productie van elk spraakklank impliceert de beweging van lucht. Lucht wordt door de longen, het strottenhoofd (de stemplooien) en de spraakkanalen (de mond- en neusholten) geperst. Geluiden die worden voortgebracht door lucht uit de longen te gebruiken, worden pulmonale geluiden genoemd. Als de lucht naar buiten wordt geduwd, wordt dit egressief genoemd. Als de lucht naar binnen wordt gezogen, wordt het ingressief genoemd. Geluiden geproduceerd door ingressieve luchtstromen zijn uitwerpsels, implosieven, en klikken. Deze klanken komen veel voor in Afrikaanse en inheemse Amerikaanse talen. De meeste talen in de wereld gebruiken pulmonale egressieve luchtstroommechanismen, en ik zal in deze les alleen deze soorten klanken presenteren.

Consonanten
Consonanten worden geproduceerd als lucht uit de longen door de glottis (de opening tussen de stembanden) wordt geduwd en uit de mond komt. Ze worden ingedeeld volgens stemhebbendheid, aspiratie, nasale/orale klanken, articulatieplaats en articulatiewijze. Stemhebbendheid is het al dan niet vibreren van de stembanden. De klank /s/ wordt stemloos genoemd omdat er geen trilling is, en de klank /z/ wordt stemhebbend genoemd omdat de stemplooien wel trillen (je kunt in je nek voelen of er trilling is). Slechts drie klanken in het Engels hebben aspiratie, de klanken /b/, /p/ en /t/. Er wordt een extra luchtstroom geperst wanneer deze klanken een woord of beklemtoonde lettergreep beginnen. Houd een stuk papier dicht bij uw mond wanneer u de woorden pin en spin zegt. U moet extra lucht merken wanneer u pin zegt. Aspiratie wordt in het schrift aangegeven met een h in superscript, zoals in /pʰ/. Nasale geluiden worden geproduceerd wanneer het velum (het zachte gehemelte achter in het monddak) omlaag gaat en er lucht door de neus en mond stroomt. Orale geluiden worden geproduceerd wanneer het velum omhoog staat en de lucht alleen door de mond stroomt.

Plaatsen van articulatie
Bilabiaal: lippen op elkaar
Labiodentaal: onderlip tegen voortanden
Interdentaal: tong tussen tanden
Alveolair: tong bij alveolaire kam op monddak (tussen tanden
en hard gehemelte)
Postalveolair: tong richting zacht gehemelte
Palataal: tong op hard gehemelte
Velaar: tong nabij velum
Glottaal: ruimte tussen stemplooien

De volgende klank komt in de Engelse taal niet voor, hoewel hij in talen als het Frans en het Arabisch wel veel voorkomt:
Uvulair: achterkant van tong optillen tot uvula (het aanhangsel dat aan het velum hangt)

Articulatiemanieren
Stop: luchtstroom volledig belemmeren
Fricatief: gedeeltelijke belemmering met frictie
Affricaat: stoppen van de luchtstroom, dan loslaten
Approximanten: gedeeltelijke obstructie, geen wrijving, vergelijkbaar met klinkers

Je moet oefenen met het uitspreken van de klanken van het Engelse alfabet om te zien of je de articulatieplaatsen in de mond kunt herkennen. De klanken worden beschreven door de stemhebbendheid, de plaats en de manier van articuleren. Zo zou de klank /j/ een stemhebbende palatale glide worden genoemd en de klank /s/ een stemloze alveolaire fricatief.

Voor rijen die twee medeklinkers hebben, is de bovenste medeklinker stemloos en de onderste stemhebbend. Nasale registers zijn allemaal stemhebbend, net als vloeistoffen. De klank /j/ is ook stemhebbend. Als klanken op twee plaatsen op de kaart staan, betekent dit dat ze op beide manieren kunnen worden uitgesproken.

Klinkers
Klinkers worden geproduceerd door een continue luchtstroom en zijn allemaal stemhebbend (althans in het Engels – het Japans kent echter ook stemloze klinkers). Ze worden ingedeeld volgens de hoogte van de tong, het deel van de tong dat erbij betrokken is, en de positie van de lippen. De tong kan hoog, midden of laag zijn; en het deel van de tong dat wordt gebruikt kan voor, midden of achter zijn. Slechts vier klinkers worden met afgeronde lippen voortgebracht en slechts vier klinkers worden als gespannen in plaats van laks beschouwd. De klank /a/ zou geschreven worden als een laag-achter-laxe ongeronde klinker. Veel talen hebben ook klinkers die tweeklanken worden genoemd, een opeenvolging van twee klanken, klinker + glide. Voorbeelden in het Engels zijn oy in boy en ow in cow. Bovendien kunnen klinkers nasaal worden gemaakt als ze voor nasale medeklinkers staan. Een diakritisch teken wordt over de klinker geplaatst om dit aan te geven. De klinkers in bee en bean worden als verschillend beschouwd omdat de klank in bean nasalisch is.

De vetgedrukte klinkers zijn gespannen, en de cursieve klinkers zijn afgerond. Het Engels kent ook de tweeklanken: zoals in bite, zoals in cow, en zoals in boy. Deze tweeklanken kunnen ook worden getranscribeerd als , , en .

Voor een volledige IPA-grafiek met geïntegreerde klanken kunt u terecht op deze International Phonetic Alphabet site. Als u op zoek bent naar een manier om IPA-symbolen online te typen, bezoek dan ipa.typeit.org

Grootste Klankklassen (Onderscheidende Eigenschappen)
Alle hierboven beschreven klankklassen kunnen worden ondergebracht in meer algemene klassen die het patroon van klanken in de talen van de wereld omvatten. Continuerende klanken wijzen op een continue luchtstroom, terwijl niet-continuerende klanken wijzen op een totale belemmering van de luchtstroom. Obstruente klanken laten geen lucht door de neus ontsnappen, terwijl sonorante klanken een relatief vrije luchtstroom door de mond of neus hebben. De volgende tabel geeft een overzicht van deze informatie:

Grootste klasse-eigenschappen
medeklinkers
klinkers

nasalen, liquiden, gliden, klinkers
aanslagen, fricatieven, affricaten (obstruenten)

glides
al het andere

Stemmingskenmerken
stemhebbend
stemloos

geaspireerd
niet-geaspireerd

uitwerpselen, implosieven
al het andere

Gezigheidskenmerken
fricatieven
registers

nasale medeklinkers
alle orale medeklinkers

affricaten
registers

“lawaaierige” fricatieven

Plaats Eigenschappen
betreft lippen

alveolaire kam tot gehemelte
interdentalen en echte alveolaren
retroflex en palatalen

van velum terug

in larynx

Klinkers
hoogte
rug
Lipronding
Tensiteit