Vreemde manieren waarop reptielen en amfibieën de winter overleven

““

Kweekslangen staan erom bekend dat ze in grote groepen overwinteren die uit honderden individuen kunnen bestaan. Oregon State University

Klaag over de seizoenskou zoveel je wilt, maar aan het eind van de dag ben je in feite een wandelende oven. Mensen zijn endothermen, wat betekent dat ons lichaam intern warmte produceert. We zijn ook in staat om een lichaamstemperatuur te handhaven die min of meer constant blijft.

Dus tel uw zegeningen; niet alle dieren hebben deze fysiologische voordelen. Afgezien van een handvol soorten, zoals de monsterlijk grote lederschildpad, zijn maar weinig reptielen of amfibieën in staat hun lichaam op een constante temperatuur te houden. En aangezien zij zichzelf niet kunnen opwarmen, moeten deze schepselen warmte aan hun omgeving onttrekken.

Maar wat gebeurt er wanneer die omgeving kouder wordt? Hoe komen kikkers, slangen en schildpadden de wintermaanden door op plaatsen waar jaar in jaar uit dekens van sneeuw, dichtgevroren meren en temperaturen onder het vriespunt heersen?

Kelderbewoners

Veel reptielen en amfibieën ondergaan perioden van extreme seizoensinactiviteit. Als het weer kouder wordt, kunnen ze een verminderde hartslag, een vertraagde stofwisseling en een lagere lichaamstemperatuur ervaren.

(Wetenschappers zijn het er niet over eens hoe ze deze toestand moeten noemen. Iedereen aanvaardt dat het een soort winterslaap is, maar terwijl sommige deskundigen het classificeren als winterslaap, verwijzen anderen ernaar als “brumatie.”)

Slapende slangen verschansen zich over het algemeen in winterholen. Deze schuilplaatsen kunnen de vorm aannemen van een verlaten knaagdierhol, een blootgestelde spleet op een rotswand, of een natuurlijk voorkomend gat onder een boom. Van verschillende slangen is ook bekend dat ze huishoudkelders of garages ombouwen tot winterverblijven.

In seizoensgebonden koude gebieden zoals Canada en het noorden van de V.S., moeten slangen hun holen met zorg uitkiezen. In het ideale geval ligt een winterverblijfplaats onder de plaatselijke vorstgrens, de maximale diepte onder de grond waarop de grond bevriest.

Ondergronds schuilen is ook de overlevingsstrategie bij uitstek voor veel landschildpadden en landschildpadden. Sommige soorten – zoals de gopherschildpad – graven hun eigen holen, maar het is niet ongewoon dat de schildreptielen voorgegraven, onbezette knaagdierholen bewonen.

Nu kan een zwarte beer in winterslaap meer dan 100 dagen achtereen slapen zonder voedsel of water te consumeren. Reptielen neigen actiever te zijn tijdens hun winterslaap/brumatie. Als het midden in de winter warm wordt, gebruiken ze dat als een kans om naar de oppervlakte te kruipen, zich even in het zonlicht te koesteren en misschien snel wat te drinken.

Reptielen worden gezien als eenlingen, een reputatie die niet helemaal verdiend is. Denk aan de oostelijke diamantrug ratelaar, die het niet erg lijkt te vinden samen te leven met gopherschildpadden. Leden van beide soorten gaan soms samen slapen in hetzelfde hol.

Ook slangen delen hun holen vaak met andere slangen. Kousebandslangen zijn beroemd om hun winterslaap in grote groepen die kunnen bestaan uit honderden – of zelfs duizenden – individuen. Een Canadees hol bevatte naar verluidt niet minder dan 8.000 slangen. Indiana Jones zal afstand willen houden.

““

Houtkikkers begraven zich onder een dunne deken van bladafval op de bosbodem en blijven dan tot acht maanden in winterslaap.

Mary Ann McDonald/Getty Images

Kermit de Kikker

Als slangen zijn kousenbandkikkers opmerkelijk goed bestand tegen de kou. Eén soort kan zelfs de weinig benijdenswaardige ervaring overleven dat 40 procent van het vloeibare water in haar lichaam vastvriest, maar alleen als ze na een paar uur weer mag ontdooien.

De boskikker tilt vriestolerantie naar een heel nieuw niveau. Een Noord-Amerikaanse inheemse, deze koud weer krijger heeft het onderscheid van de enige amfibie op het westelijk halfrond waarvan het bereik reikt tot aan de poolcirkel.

Elke herfst, begraven boskikkers zich onder een dunne deken van bladafval op de bosbodem. Dan blijven ze tot acht maanden slapend.

In dit proces stopt het hart tijdelijk met kloppen en komen de kikkers in een staat van uitgestelde animatie. Overgelaten aan de genade van de elementen, bevriezen de amfibieën op gematigde en polaire breedten. Gelukkig pompt de lever ladingen glucose in de bloedstroom terwijl de urine in het lichaam wordt vastgehouden. Dit alles helpt om uitdroging van de cellen te voorkomen, wat normaal zou gebeuren tijdens het bevriezingsproces.

Daarom kan een volledige 65 procent van al het water in het lichaam van een boskikker bevroren raken en de amfibie zal nog steeds leven om een andere dag te vechten. Bovendien kan de kikker bevroren blijven bij -18 graden Celsius (of -0,4 graden Fahrenheit) voor zo lang als 218 dagen.

Een ander voorbeeld van deze koele overlevingsstrategie kan worden gevonden in het verre noorden van Rusland. De Siberische salamander leeft in gebieden met temperaturen van -50 graden Celsius (dat is -58 graden Fahrenheit) of lager. Om in leven te blijven, overwintert hij onder boomstammen, vegetatie en sneeuwbanken. Een “antivriesmiddel” in de bloedbaan houdt het dier in leven wanneer het merendeel van zijn lichaamswater in ijs verandert.

Wat schuilt er onder het ijs

Terrestrische amfibieën met slechte graafvaardigheden – zoals de boskikker – hebben de neiging om ofwel in reeds bestaande holen te overwinteren, ofwel beschutting te zoeken op grondniveau. Goede holengravers zoals de Amerikaanse pad en de gevlekte salamander graven pro-actief winterholen voor zichzelf die tot onder de vorstgrens reiken.

Voor aquatisch ingestelde amfibieën is er nog een andere optie. Brulkikkers zijn bewoners van meren en vijvers die zuurstofrijk water vinden en hun winters doorbrengen opgesloten onder het oppervlakte-ijs dat zich daar vormt.

Verfschildpadden gebruiken een gelijkaardige strategie. Reptielen gebruiken over het algemeen hun longen om te ademen, maar sommige semiaquatische schildpadden kunnen ook via de huid zuurstof uit het water opnemen. Overwinterende waterschildpadden doen dit bijzonder goed – bovendien kunnen ze hun stofwisseling elke winter met 95 tot 99 procent verlagen. Zo blijven ze maandenlang in leven onder dikke ijslagen. Soms kun je ze zelfs zien rondzwemmen onder de bevroren barrières.

Maar waarom zou je het gedoe van huidademhaling doorstaan als je je snuit in een snorkel kunt veranderen? In januari 2018 was het internet enorm geamuseerd door een aantal alligators uit North Carolina waarvan de neuzen uit een bevroren vijver werden zien steken. Gators kunnen niet veel langer dan een week of zo overleven als ze opgesloten zitten in ijskoud water. Voor een langdurig winterverblijf bouwen ze diepe holen uit modder aan de waterkant.