Oxytocine’s andere kant

Oxytocine is al 20 jaar in de belangstelling, sinds dierstudies het hormoon voor het eerst in verband brachten met de hechting tussen moeder en pasgeborene, en ook tussen parende volwassenen. Door de populaire pers het “knuffel” of “liefdes” hormoon genoemd, heeft het recentelijk aandacht gekregen voor zijn rol in het bevorderen van vertrouwen.

Eén bedrijf, Vero Labs in Boca Raton, Fla., heeft het zelfs in een eau de cologne-achtige spray gestopt, op de markt gebracht als “Liquid Trust”: Voor vijftig dollar koop je een voorraad voor twee maanden die de consument “vertrouwen in een flesje” belooft, aldus de website.

Maar kan oxytocine de hype waarmaken? Onderzoek linkt het aan toegenomen vertrouwen, sociale binding en zelfs een neiging om te doneren aan een goed doel. Het zijn deze positieve invloeden die onderzoekers hoopvol stemmen dat het zou kunnen helpen bij de behandeling van geestelijke gezondheidsproblemen, waaronder autisme, sociale angststoornis en schizofrenie. Kleinschalige, voorlopige studies tonen aan dat een snuifje van het hormoon mensen met autisme in staat stelt sociale signalen beter te herkennen en sociale angst vermindert bij mensen met een sociale angststoornis. Sommige artsen zijn zo overtuigd van de belofte van oxytocine, dat ze zijn begonnen het voor te schrijven aan kinderen met autisme.

Dat maakt oxytocine-onderzoekers nerveus. Te veel vragen blijven onbeantwoord, waaronder hoe het werkt en onder welke omstandigheden. Bovenop deze zorgen, suggereren recente studies dat oxytocine ook een schaduwzijde kan hebben: Voor sommige mensen kan het vertrouwen en sociabiliteit verminderen en, afhankelijk van de context, kunnen hoge niveaus van het hormoon een teken zijn dat een hechte relatie problematisch is.

“Mensen werden meegesleept met het idee van het knuffelhormoon,” zegt de Universiteit van Californië, Los Angeles, psycholoog Shelley E. Taylor, PhD. Haar werk over oxytocine suggereert dat het hormoon hoog is bij vrouwen wier relaties in nood zijn. “Het is nooit een goed idee om een psychologisch profiel op een hormoon te plakken; ze hebben geen psychologisch profiel.”

Het goede en het slechte

De meeste hormonen beïnvloeden het gedrag niet rechtstreeks. Ze beïnvloeden het denken en de emoties op verschillende manieren. Onderzoekers hebben verschillende theorieën over de specifieke processen die oxytocine in werking zet. In het bijzonder suggereren ze dat oxytocine, door angst te verminderen en ons ertoe aan te zetten dicht bij iemand anders te komen, de hersenen in staat stelt meer aandacht te besteden aan subtiele sociale signalen.

“Oxytocine is niet het liefdeshormoon,” zegt Larry Young, PhD, van het Center for Translational Social Neuroscience aan de Emory University. “Het stemt ons af op sociale informatie en stelt ons in staat die met een hogere resolutie te analyseren.”

Toen oxytocine in 1909 voor het eerst werd ontdekt, dacht men dat het vooral invloed had op de weeën van een moeder en het aflaten van melk. Toen, in de jaren 1990, bleek uit onderzoek met prairiewoelmuizen dat het geven van een dosis oxytocine resulteerde in de vorming van een band met hun toekomstige partner.

Sindsdien is het werk aan oxytocine bij zowel dieren als mensen explosief toegenomen. Het aantal artikelen met oxytocine als index term op PsycINFO steeg van slechts 17 in 1990 tot 118 in 2010. Studies onderzoeken niet alleen de specifieke werking van oxytocine in de hersenen, maar ook de invloed ervan op gedrag bij dieren en mensen, waaronder hechting, vertrouwen, angst en sociaal begrip.

In een reeks studies toonde de econoom Paul Zak van de Claremont Graduate University, PhD, bijvoorbeeld aan dat het geven van oxytocine aan mensen via een neusspray hun vertrouwen in anderen vergroot. Hij ontdekte ook dat hogere niveaus van oxytocine worden geassocieerd met het geven van meer geld aan liefdadigheid, en, bij vrouwen, met het hebben van meer vrienden, betere romantische relaties en het hebben van meer seks. Hij noemt het de “molecule van verbinding.”

Maar nieuw onderzoek suggereert dat oxytocine ook negatieve sociale signalen kan versterken. Taylor heeft bewijs dat oxytocine niet alleen stijgt bij vrouwen die in goede, affectieve relaties zitten, maar ook bij vrouwen die een verstoorde relatie hebben. In het laatste geval denkt ze dat oxytocine een signaal kan zijn dat je ander sociaal contact moet zoeken.

“We denken niet dat het een signaal is, ‘blijf dicht bij die persoon’, het is een signaal ‘blijf dicht bij iemand’ omdat je banden worden bedreigd. Zoek ergens sociaal contact vandaan,” zegt Taylor.

Meer bewijs voor de keerzijde van oxytocine komt van Mount Sinai School of Medicine-psycholoog Jennifer Bartz, PhD. In een studie die in november online is gepubliceerd in Social Cognitive and Affective Neuroscience, onderzochten zij en haar collega’s of oxytocine vertrouwen en samenwerking zou kunnen stimuleren, zoals gemeten met een goed bestudeerd economisch spel, bij mannen en vrouwen met een borderline persoonlijkheidsstoornis, die de neiging hebben om vluchtige relaties te hebben. Ze ontdekte dat in plaats van vertrouwen en samenwerking te vergroten, een dosis oxytocine deze gevoelens verminderde in vergelijking met een placebo.

In een andere studie, afgelopen december gepubliceerd in de Proceedings of the National Academy of Sciences (Vol. 107, No. 48), ontdekte Bartz dat mannen die stabiele, goed gehechte relaties hadden, zich hun jeugdrelatie met hun moeders herinnerden als meer zorgzaam en hecht wanneer ze oxytocine kregen in vergelijking met wanneer ze dat niet deden. Mannen die onzeker waren in hun huidige relatie herinnerden zich daarentegen hun jeugdrelatie met hun moeder als minder zorgzaam en hecht wanneer ze oxytocine hadden gekregen. Het is natuurlijk mogelijk dat het hormoon mannen helpt om zich hun kindertijd nauwkeuriger te herinneren, of het kan hun geheugenonderzoek kleuren, door de aandacht te vestigen op herinneringen die voor de mannen relevanter zijn op basis van hun huidige mentaliteit, negatief of positief, zegt Bartz. Alleen meer onderzoek zal het uitwijzen.

Gereguleerde stof

Zelfs met zo veel onbekend over hoe en wanneer oxytocine werkt, geloven veel onderzoekers dat het op een dag nuttig zou kunnen zijn voor de behandeling van aandoeningen die het vermogen van mensen om met elkaar om te gaan beïnvloeden.

In een beeldvormende studie van de hersenen, bijvoorbeeld, toonde neurowetenschapper Pradeep Nathan, PhD, van de Universiteit van Cambridge aan dat, bij mensen met sociale angststoornis, oxytocine een overdreven reactie op angstige gezichten kalmeerde, die typisch werd gezien in hun amygdala’s. Hoewel het hormoon geen vergelijkbaar effect had op hoe mensen zich daadwerkelijk voelden, vermoeden de onderzoekers dat dit wel het geval zou zijn na een langdurigere behandeling, net zoals andere psychiatrische medicijnen vaak pas na enige tijd werken. (Neuropsychopharmacology, Vol. 35.)

Als verder onderzoek uitwijst dat oxytocine inderdaad therapeutische waarde heeft, zal het volgens Young het beste gebruikt kunnen worden als onderdeel van gedragsbehandelingen in zeer gecontroleerde settings, vanwege het sterk contextafhankelijke effect. Bij een aandoening als autisme, bijvoorbeeld, zouden artsen oxytocine doses kunnen toedienen die ongeveer drie uur duren, en met patiënten werken aan het begrijpen van sociale signalen gedurende die tijd. De hoop is dat die sociale signalen meer betekenis zullen hebben voor patiënten terwijl de oxytocine werkt en dat het leren, op zijn beurt, blijvende veranderingen in de hersenen zou kunnen aanbrengen.

Nog steeds, met zoveel onbekenden, raden de meeste onderzoekers mensen niet aan om oxytocine te gaan proberen om zichzelf of hun kinderen te behandelen. Het is alleen op recept verkrijgbaar, maar, zegt Young, er gaan veel geruchten dat artsen zijn begonnen het aan sommige mensen te geven om autisme en sociale angst te behandelen.

Hij denkt dat ze voorbarig zijn.

“De meeste studies bij mensen geven een enkele dosis,” zegt Young. “Er is geen onderzoek gedaan naar wat herhaald gebruik van het hormoon zou kunnen doen.”

Beth Azar is schrijfster in Portland, Ore.