Newport Beach Psycholoog Therapeut Dimitra Takos

De geest kan een krachtige invloed hebben op het lichaam, en in sommige gevallen kan het zelfs het lichaam helpen genezen. De geest kan je soms zelfs doen geloven dat een nepbehandeling echte therapeutische resultaten heeft, een fenomeen dat bekend staat als het placebo-effect. In sommige gevallen kunnen deze placebo’s een invloed uitoefenen die krachtig genoeg is om de effecten van echte medische behandelingen na te bootsen.

Maar het placebo-effect is veel meer dan alleen maar positief denken. Wanneer deze reactie op een nepbehandeling optreedt, hebben veel patiënten geen idee dat ze reageren op wat in wezen een “suikerpil” is. Placebo’s worden vaak gebruikt in medisch onderzoek om artsen en wetenschappers te helpen de fysiologische en psychologische effecten van nieuwe medicijnen te ontdekken en beter te begrijpen.

Om te begrijpen waarom het placebo-effect belangrijk is, is het essentieel om iets meer te begrijpen over hoe en waarom het werkt.

Het placebo-effect nader bekeken

Het placebo-effect wordt gedefinieerd als een verschijnsel waarbij sommige mensen een voordeel ervaren na de toediening van een inactieve stof of een schijnbehandeling.

Wat is een placebo precies? Een placebo is een stof zonder bekende medische effecten, zoals steriel water, een zoutoplossing of een suikerpil. Een placebo is een nepbehandeling die in sommige gevallen een zeer reële reactie kan teweegbrengen. Waarom ervaren mensen echte veranderingen als gevolg van nepbehandelingen? De verwachtingen van de patiënt spelen een belangrijke rol bij het placebo-effect; hoe meer iemand verwacht dat de behandeling werkt, hoe groter de kans dat hij een placeborespons vertoont.

In de meeste gevallen weet de persoon niet dat de behandeling die hij krijgt eigenlijk een placebo is. In plaats daarvan geloven zij dat zij de ontvanger zijn van de echte behandeling. Het placebo is zo ontworpen dat het precies lijkt op de echte behandeling, of het nu een pil, injectie of verbruikbare vloeistof is, maar de stof heeft geen werkelijk effect op de ziekte of aandoening die het beweert te behandelen.

Het is belangrijk op te merken dat een “placebo” en het “placebo-effect” verschillende dingen zijn. De term placebo verwijst naar de inactieve stof zelf, terwijl de term placebo-effect verwijst naar eventuele effecten van het nemen van een geneesmiddel die niet kunnen worden toegeschreven aan de behandeling zelf.

Hoe worden placebo’s gebruikt in medisch onderzoek?

In medisch onderzoek kunnen sommige patiënten in een studie een placebo krijgen toegediend, terwijl andere deelnemers de eigenlijke behandeling krijgen. Het doel hiervan is vast te stellen of de behandeling werkelijk effect heeft of niet. Als deelnemers die het eigenlijke medicijn krijgen een significante verbetering laten zien ten opzichte van degenen die het placebo krijgen, kan het onderzoek helpen de bewering over de effectiviteit van het medicijn te ondersteunen.

Hoewel een placebo geen effect heeft op een ziekte, kan het een zeer reëel effect hebben op hoe sommige mensen zich voelen. Hoe sterk dit effect is, hangt af van een aantal factoren. Enkele dingen die het placebo-effect kunnen beïnvloeden zijn:

De aard van de ziekte
Hoe sterk de patiënt gelooft dat de behandeling zal werken
Het soort respons dat de patiënt verwacht te zien
Het soort positieve boodschappen dat een arts overbrengt over de effectiviteit van de behandeling
Genen kunnen ook van invloed zijn op hoe mensen reageren op placebobehandelingen

Eén studie suggereerde dat sommige mensen een genetische aanleg zouden kunnen hebben om sterker te reageren op placebo’s. In de studie vertoonden patiënten met een hoge of lage variatie van een gen dat het dopamineniveau in de prefrontale cortex van de hersenen controleert, verschillende reacties op een placebo. Degenen met de hoog-dopamine versie van het gen hadden meer kans om een reactie op een placebo behandeling te ervaren dan degenen met de laag-dopamine versie van het gen. Onderzoek heeft aangetoond dat mensen met de hoge-dopamine versie van dit gen ook de neiging hebben om hogere niveaus van pijnperceptie en het zoeken naar beloning te hebben.

Bij het testen van nieuwe medicijnen en andere behandelingsbenaderingen, zijn wetenschappers geïnteresseerd in het leren over de vraag of deze nieuwe behandeling waarde heeft voor de behandeling van een ziekte die opweegt tegen eventuele risico’s. Door hun onderzoek willen zij te weten komen of de behandeling effectief is, wat voor bijwerkingen deze kan hebben, welke patiënten er het meeste baat bij hebben, en of deze meer of minder effectief is dan andere behandelingen die al beschikbaar zijn.

Door de effecten van een behandeling te vergelijken met een placebo, hopen onderzoekers te kunnen bepalen of de effecten van het medicijn te wijten zijn aan de behandeling zelf of door een andere variabele worden veroorzaakt.

Voordelen van het gebruik van een placebo

Een van de grote voordelen van het gebruik van een placebo in medische en psychologische studies is dat het onderzoekers in staat stelt het effect dat verwachtingen op de uitkomst kunnen hebben, te elimineren of te minimaliseren. Als onderzoekers verwachten een bepaald resultaat te vinden, kunnen zij onbewust aanwijzingen overbrengen, bekend als vraagkenmerken, die deelnemers ertoe kunnen brengen te raden wat de onderzoekers hopen te vinden. Als gevolg daarvan kan het gedrag van de deelnemers soms veranderen.

Om dit te minimaliseren voeren onderzoekers soms een zogeheten dubbelblind onderzoek uit. Bij dergelijke studies weten zowel de onderzoekers als de deelnemers niet wie de echte behandeling krijgt en wie de valse. Door het risico te minimaliseren dat subtiele vooroordelen het onderzoek beïnvloeden, kunnen onderzoekers beter kijken naar de effecten van zowel het geneesmiddel als het placebo.

Voorbeelden van het placebo-effect

Stelt u zich bijvoorbeeld eens voor dat een deelneemster zich vrijwillig heeft opgegeven voor een onderzoek om de effectiviteit van een nieuw geneesmiddel tegen hoofdpijn te bepalen. Nadat zij het middel heeft ingenomen, merkt zij dat haar hoofdpijn snel verdwijnt en dat zij zich veel beter voelt. Later verneemt zij echter dat zij in de placebogroep zat en dat het medicijn dat zij kreeg slechts een suikerpil was.

Een van de meest bestudeerde en sterkste placebo-effecten is de vermindering van pijn. Volgens sommige schattingen zal ongeveer 30 tot 60 procent van de mensen het gevoel hebben dat hun pijn is verminderd na het innemen van een placebopil.

In sommige gevallen kunnen zelfs echte medische behandelingen baat hebben bij het placebo-effect. Onderzoekers hebben ontdekt dat hoe positief de effectiviteit van een behandeling door een arts wordt overgebracht, een effect heeft op hoe goed patiënten op de behandeling reageren.

Het placebo-effect in psychologie-experimenten

In een psychologie-experiment is een placebo een inerte behandeling of stof die geen bekende effecten heeft. Onderzoekers kunnen gebruik maken van een placebo-controlegroep, dat is een groep deelnemers die wordt blootgesteld aan het placebo of de nep-onafhankelijke variabele. Het effect van deze placebobehandeling wordt dan vergeleken met de resultaten van de echte onafhankelijke variabele van belang in de experimentele groep.

Ondanks dat placebo’s geen echte behandeling bevatten, hebben onderzoekers ontdekt dat ze een verscheidenheid aan zowel fysieke als psychologische effecten kunnen hebben. Deelnemers aan placebogroepen vertoonden veranderingen in hartslag, bloeddruk, angstniveaus, pijnperceptie, vermoeidheid, en zelfs hersenactiviteit. Deze effecten wijzen op de rol van de hersenen bij gezondheid en welzijn.

Wat veroorzaakt het placebo-effect?

Weliswaar weten onderzoekers dat het placebo-effect werkt, maar zij begrijpen nog niet precies hoe en waarom dit effect optreedt. Er wordt nog onderzoek gedaan naar de vraag waarom sommige mensen veranderingen ervaren, zelfs als ze alleen een placebo krijgen. Een aantal verschillende factoren kan bijdragen aan verklaringen voor dit fenomeen.

Placebo’s kunnen hormoonreacties opwekken

Een mogelijke verklaring is dat het innemen van het placebo een vrijkomen van endorfines teweegbracht. Endorfine heeft een structuur die lijkt op die van morfine en andere opiaten en werkt als de natuurlijke pijnstillers van de hersenen.

Onderzoekers hebben het placebo-effect in actie kunnen aantonen met behulp van hersenscans, waaruit bleek dat gebieden die veel opiaatreceptoren bevatten, werden geactiveerd in zowel de placebo- als de behandelingsgroep. Naloxon is een opioïde antagonist die zowel natuurlijke endorfines als opioïde geneesmiddelen blokkeert. Bij gebruik van naloxon wordt de placebo-pijnstilling verminderd.

Verwachtingen kunnen Placebo-responsen beïnvloeden

Andere mogelijke verklaringen zijn conditionering, motivatie en verwachting. In sommige gevallen kan een placebo worden gekoppeld aan een werkelijke behandeling totdat deze het gewenste effect gaat oproepen, een voorbeeld van klassieke conditionering. Mensen die zeer gemotiveerd zijn om te geloven dat een behandeling zal werken, of die eerder een behandeling hebben laten werken, kunnen meer kans hebben om een placebo-effect te ervaren.

Het enthousiasme van een voorschrijvende arts over een behandeling kan zelfs van invloed zijn op hoe een patiënt reageert. Als een arts zeer positief lijkt dat een behandeling een gewenst effect zal hebben, is de kans groter dat een patiënt voordelen ziet in het innemen van het geneesmiddel. Dit toont aan dat het placebo-effect zelfs kan optreden wanneer een patiënt echte medicijnen neemt om een ziekte te behandelen.

Placebo’s kunnen ook bijwerkingen veroorzaken

Omgekeerd kunnen mensen negatieve symptomen ervaren als reactie op een placebo, een reactie die soms wordt aangeduid als het “nocebo-effect”. Een patiënt kan bijvoorbeeld melden hoofdpijn, misselijkheid of duizeligheid te hebben als reactie op een placebo.

Hoe krachtig is het placebo-effect?
Hoewel het placebo-effect van invloed kan zijn op hoe patiënten zich voelen, suggereren studies dat placebo-effecten geen significante invloed hebben op onderliggende ziekte. Uit een groot overzicht van meer dan 200 studies waarbij placebo’s werden gebruikt, bleek dat het placebo geen grote klinische effecten had op de ziekte. In plaats daarvan had het placebo-effect een invloed op de door patiënten gerapporteerde uitkomsten, met name op de perceptie van misselijkheid en pijn.

Een andere review die drie jaar later werd uitgevoerd, vond echter dat bij vergelijkbare populaties zowel placebo’s als behandelingen vergelijkbare effecten hadden. De auteurs concludeerden dat placebo’s, mits op de juiste manier gebruikt, patiënten mogelijk ten goede kunnen komen als onderdeel van een therapeutisch plan.

Door Kendra Cherry