Misschien zijn olifantenstropers niet zo slecht als u denkt

Moiz Husein/ Getty

Eén van de weinige zekerheden in het leven is dat het stropen van olifanten verschrikkelijk is. Het is ook een lucratieve zaak om te doen vanwege de winstgevende markt voor ivoren slagtanden in China. Als gevolg daarvan is de populatie van deze intelligente en magistrale dieren in Afrika en Azië sterk gedaald. In het begin van de 20e eeuw zwierven er enkele miljoenen olifanten in Afrika rond; de meest recente schattingen schatten het aantal op ongeveer 400.000. Het Wereld Natuur Fonds waarschuwde onlangs dat Afrikaanse olifanten in 2040 zullen zijn uitgestorven als er niets wordt gedaan om een einde te maken aan de stroperij, die naar schatting elke 20 minuten een olifant doodt, of 20.000 olifanten per jaar.

“Stropers gebruiken meestal Kalashnikovs of vergiftigde pijlen,” zei Pauwel De Wachter, de WWF-coördinator voor West-Afrika, in een verklaring die verscheen in Newsweek. “Deze wapens verwonden het dier, maar doden het niet onmiddellijk. Eens de olifant op de grond ligt, snijden de stropers zijn pezen door om hem te immobiliseren, waardoor hij veroordeeld wordt tot een pijnlijke dood. Opdat de olifant sneller leegbloedt, snijden zij zijn slurf door.”

Dat wil zeggen, het vergt een speciaal soort vermogen tot wreedheid, zelfs kwaadaardigheid, om een olifantenstroper te zijn. En toch is slecht niet het woord dat in je opkomt als je kijkt naar het leven van een man die X heet, een Keniaanse professionele olifantenstroper die de hoofdpersoon is in When Lambs Become Lions, een documentaire van Jon Kasbe die nu in New York, Washington DC, en Los Angeles draait. Drie jaar lang leefde Kasbe samen met X, die afstamt van een lange lijn olifantenjagers. Zijn vader verdween nadat hij was neergeschoten door rangers en achtergelaten om te sterven in de bush. “Als mijn vader dood is, bid ik tot God dat hij in vrede rust,” zei X tegen Kasbe toen ze elkaar voor het eerst ontmoetten. “Ik mag dan wel olifanten doden, maar ik dood tenminste geen mensen.”

Gedurende 79 minuten neemt Kasbe ons mee in het intieme leven van drie mannen die proberen te overleven in de Keniaanse bush nadat de regering hard optrad om de ivoorhandel te vernietigen. X en zijn partner Lukas hebben beiden het beroep van hun vader gevolgd en zijn op laag niveau ivoorhandelaars geworden. X’s neef Asan heeft de hoge weg gekozen en werkt als wildlife ranger, een nobel maar financieel onhoudbaar beroep. Wat zich ontvouwt is geen voorspelbaar moraalspel met duidelijke schurken en helden, maar een opmerkelijke blik in het echte leven van mannen die proberen te overleven terwijl hun wereld aan het verdwijnen is. Zoals Glen Kenney schreef in de New York Times, “het is een opvallend, menselijk portret van mannen in de problemen, op zoek naar ontsnapping en mogelijk verlossing.”

Ik sprak met Kasbe over zijn film en de mannen met wie hij drie jaar leefde tijdens het maken ervan. “Dit zijn charismatische, gecompliceerde en relateerbare mannen die illegale of afschuwelijke dingen doen,” zei hij. “Ik begreep ze niet en wilde dat wel. Ik wilde hun complexiteit verkennen en open blijven staan voor het begrijpen van dingen die veel makkelijker te haten waren.”

Welke veronderstellingen had u over wat u zou gaan ontdekken?

Vijf jaar geleden was ik niet enthousiast om naar Kenia te gaan om dit idee te onderzoeken, omdat er al zoveel aan was gedaan. Maar alles benaderde het vanuit het perspectief van de rangers, of gebruikte een soort buitenstaander die niet echt Keniaans of Afrikaans is om ons schip in de wereld te zijn. Er waren alle typische blanke-redder dingen die je in dat soort verhalen ziet.

Maar ik had nog niets gezien dat het echt probeerde te begrijpen vanuit het perspectief van de jagers. Ik had andere projecten gedaan in Kenia, en ik had daar nogal wat vrienden die er bij me op aandrongen om dit personage X te ontmoeten, die in Noord-Kenia woonde, en van wie ze beweerden dat hij alles wat ik dacht te begrijpen op zijn kop zou zetten. Ik was erg sceptisch en verzette me ertegen. Uiteindelijk werd ik overtuigd en dacht ik gewoon tijd met X door te brengen en te zien of we een band konden krijgen en konden begrijpen waarom hij doet wat hij doet.

Welke veronderstellingen moesten worden omgedraaid?

Wat we zagen was deze zeer traditionele Hollywood zwart-wit, goed-tegen-kwaad verhaalvertelling, wat logisch is. Het is verteerbaar, het is gemakkelijk, en je komt weg wetend wat te doen en hoe te voelen. Maar mijn bronnen zeiden dat mensen die daar wonen begrijpen dat het niet zwart-wit is, en dat stropers boswachters worden en boswachters stropers. En dat deze twee kanten eigenlijk niet gescheiden zijn in veel opzichten. Ze zijn samen opgegroeid, kennen elkaar en proberen allemaal te overleven. Geen van beide partijen heeft het gevoel dat ze aan de winnende hand zijn. Beide partijen worden wakker en gaan slapen en denken na over hoe ze hun kinderen te eten gaan geven. En als je in die stemming bent, is ethiek een voorrecht.

Wat was je eerste indruk van X?

X schaamde zich niet voor wat hij deed. Hij was heel recht door zee, en hij legde het gewoon voor me uit. Hij zei: “Ja, wij doden olifanten, maar onze tegenhangers doden mensen, zonder repercussies, zonder systeem om hen ter verantwoording te roepen.” Hij zegt, “Mijn vader werd 11 keer in het hoofd geschoten toen ik een kind was en het werd onder het tapijt geveegd. Niemand deed er iets aan. Hij werd vermoord omdat hij bekend stond als ivoorhandelaar.” Dus er is veel bitterheid tegen het hele systeem. Dit sluit ook aan bij zijn motivatie om deel te nemen aan het project. Hij zag dit als een kans om te laten zien hoe zijn leven er eigenlijk uitziet en omarmde een aantal van de realiteiten die veel ander werk had overgeslagen of genegeerd.

Kunt u me vertellen hoe het was om al die tijd met X door te brengen?

X is een opportunist. Hij is een manipulator. Hij heeft een gave voor zijn woorden en doet alles om te overleven. Dat vertaalt zich niet alleen in het dealen van ivoor, maar ook in vriendschappen, familie, in elk deel van zijn leven. We reisden samen rond, en ik wilde wat foto’s van olifanten maken. Ik vroeg hem waar we heen konden gaan om wat basisopnames te maken. Hij zei, “Laten we gewoon naar het reservaat gaan.” Hij zei dat we er meteen heen moesten rijden. Ik zei dat elke keer als toeristen naar een reservaat gaan, ze een paar honderd dollar moeten betalen. Maar X stond erop, en toen we bij de poort aankwamen, sprong X eruit en ging naar de man bij de poort en praatte een paar minuten met hem. Hij komt terug in de auto en het hek gaat gewoon open en we rijden door. Ik vroeg hoe hij ze overtuigd had om een blanke niet te laten betalen voor toegang. “Oh, ik ging gewoon naar hem toe en vertelde hem dat jij een van de grote bazen was bij de NGO, en als ze je niet doorlaten, worden ze ontslagen.” Hij gelooft dat alles mogelijk is, en hij bewerkt de realiteit en maakt het mogelijk. Dit is precies het soort mentaliteit dat je nodig hebt als je probeert samen te werken met stropers in een klimaat dat zo gevaarlijk en zo riskant is.

Dan zijn er de rangers, die zijn belast met de bescherming van olifanten. Hoeveel verdienen rangers, en hoeveel kan een succesvolle stroper verdienen? Je onderzoekt de ongelooflijke financiële ontberingen die de jongens die nobel werk doen, moeten doorstaan.

Rangers verdienen $100 per maand, als ze betaald worden, en in de vier jaar dat ik daar was, was de betaling zeer inconsistent. Er waren tijden dat ze op tijd betaald werden en tijden dat er een maand, twee maanden, of drie maanden voorbij gingen zonder betaling. Dan kregen ze misschien een maand salaris en dan werd het weer uitgesteld. Geen van hen heeft het gevoel dat ze daarop kunnen vertrouwen. Dus vinden ze andere creatieve manieren om aan het geld te komen dat ze nodig hebben om hun gezin te voeden, voornamelijk door steekpenningen aan te nemen. Ze hebben een wapen, een uniform, en dat geeft ze macht en status, dus arresteren ze mensen en nemen steekpenningen aan. Het is echt triest. Ze willen dit niet doen, en de mensen die ze arresteren zijn geen mensen die ze niet mogen. Dit is hun gemeenschap, maar ze weten niet wat ze anders moeten doen.

Een ongelooflijk krachtige scène was X, Lukas en Asan die keken naar een door de regering gesponsorde, op televisie uitgezonden massaverbranding van in beslag genomen olifantenslagtanden.

Hier staat de president van uw land op en zegt dat slagtanden geen waarde hebben tenzij ze op onze olifanten zitten, en we gaan al deze slagtanden vernietigen om de markt om zeep te helpen. Deze rangers en stropers zien dat niet als een teken van respect voor de dieren. Ze zien dat niet als een teken van begrip voor het behoud. Ze zien het als een teken van grote internationale druk. Zij begrijpen dat er veel internationale financiering is gekomen om die daad te steunen en alle rijkdom te vernietigen waarvoor zij hun leven hebben gewaagd om die te verzamelen. Ze gaan naar buiten met wapens die niet werken, dragen sandalen, en krijgen de helft van de tijd niet betaald. Dan kijken ze toe hoe hun president het voor hun neus allemaal vernietigd. Wat dat met het moreel deed was krankzinnig. Ze keken toe hoe honderden miljoenen dollars die ze de afgelopen vijf jaar hadden verzameld, gewoon werden vernietigd, terwijl ze niet werden betaald.

Heeft X ooit in de toekomst gekeken en zich voorgesteld wat er zou kunnen gebeuren als hij en de andere stropers zo succesvol zouden zijn dat de olifantenpopulatie zou verdwijnen?

Ja, ze hadden het symbolische antwoord: “Dat willen we niet. We doden deze dingen niet met een snelheid waarbij we proberen ze uit te roeien. We doden ze op het tempo dat we nodig hebben om te overleven.” Het andere is dat ze de hele tijd olifanten zouden zien. Er is dit idee van uitsterven, van afnemende aantallen waarover ze horen in het nieuws en in de media, maar dan zouden ze rondkijken en overal olifanten zien en denken, “Wat is er aan de hand?”

Tegen het einde van de film, kon ik echt het standpunt van de stropers zien. Het was erg moeilijk om ze als monsters te zien. Wat ze doen is monsterlijk, maar hun omstandigheden zijn onbegrijpelijk voor degenen onder ons die niet met deze vragen te maken hebben in ons leven.

Ik hoopte op een duidelijk antwoord, op een manier om mensen te vertellen wat ze moesten doen. Hoe dieper ik in deze wereld doordrong, hoe meer ik besefte hoe gecompliceerd het is, en hoe krom onze perceptie van de kwestie is. Wat doe je met het ivoor? Verkoop je het en gebruik je dat geld om meer te conserveren? Maar dan heb je de markt aangewakkerd. Of vernietig je het, en je rangers op de grond zijn gedemoraliseerd en verward. Ze weten niet eens waarom ze niet betaald krijgen. Een van de weinige dingen waar boswachters en stropers het over eens zijn, is dat boswachters niet eerlijk behandeld of betaald worden, en als dat wel zo was, zou er minder gestroopt worden.

Er zijn een heleboel mensen van buiten Kenia, buiten Afrika, die deze problemen hebben proberen op te lossen, en dat is niet waar de oplossing vandaan zal komen. De oplossing moet lokaal zijn. Zij hebben in de schoenen van deze jongens gestaan, zij begrijpen hoe het is om wakker te worden en niet te weten of je wel te eten zult hebben. Ze begrijpen hoe het is om iemand te zien sterven. Ze begrijpen hoe het is om je kind geen eten te kunnen geven en niet te weten of je je kind in leven kunt houden. Zonder dat begrip, zonder die mentaliteit, is het echt moeilijk om het te krijgen.