Lees het fascinerende verhaal achter ‘Ophelia,’ een iconisch prerafaëlitisch schilderij

John Everett Millais, “Ophelia,” ca. 1851 (Foto: Google Art Project )

In 1848 ontstond in het Victoriaanse Engeland een geheim genootschap van kunstenaars. De leden van dit broederschap, bekend als de Pre-Raphaelites, geloofden dat de schilderkunst vóór de Renaissance tot bloei was gekomen en noemden Rafaëls idealistische benadering van het onderwerp als de ondergang van de eeuwenoude discipline.

Om de schilderkunst terug te brengen tot haar gouden eeuw, verenigden de prerafaëlieten zich, niet verenigd door een specifieke stijl maar door een verlangen “om echte ideeën uit te drukken” – en een drang om “de natuur aandachtig te bestuderen, om te weten hoe ze tot uitdrukking te brengen”. John Everett Millais, een van de oprichters van de beweging, belichaamde deze benadering met zijn Ophelia, een aangrijpend en poëtisch prerafaëlitisch schilderij.

Setting the Scene

William Holman Hunt, “Sir John Everett Millais,” 1853 (Foto: Wikimedia Commons )

De Engelse kunstenaar John Everett Millais (1829-1896) begon Ophelia te schilderen in 1851 – slechts drie jaar nadat hij, William Holman Hunt, en Dante Gabriel Rossetti de prerafaëlitische broederschap hadden opgericht.

Van jongs af aan werd Millais opgeleid tot traditioneel schilder. Op slechts elfjarige leeftijd werd hij als jongste leerling toegelaten tot de prestigieuze Royal Academy Schools. In de daaropvolgende jaren zou hij uitblinken als historieschilder voordat hij het op de renaissance gerichte curriculum van de academie ondermijnde met avant-gardistische schilderijen als Ophelia.

Mignon Nevada als “Ophelia,” glasnegatieffoto, ca. 1910 (Foto: Wikimedia Commons )

Opgesteld in olieverf op een doek van 30 bij 44 inch, verbeeldt het schilderij de dood van Ophelia, een personage uit William Shakespeare’s Hamlet (ca. 1599-1601). In het stuk wordt Ophelia gek en verdrinkt ze nadat ze ontdekt heeft dat haar partner, Hamlet, haar vader heeft vermoord. Hoewel haar sterfscène niet expliciet wordt opgevoerd in het stuk, wordt ze in poëtisch detail beschreven door Hamlets moeder, koningin Gertrude, in akte IV, scène vii:

“Daar groeit een wilg aan een beekje,
Die laat zijn dorre bladeren zien in de glazige stroom;
Daar kwam ze met fantastische slingers
Van kraaienbloemen, brandnetels, madeliefjes, en lange purperappels
Die liberale herders een grovere naam geven,
Maar onze koude dienstmeisjes noemen de vingers van dode mannen ze:
Daar, aan de overhangende takken, haar kronet onkruid
Klom te hangen, brak een jaloerse spleet;
Toen haar onkruid trofeeën en zijzelf
Viel in de treurige beek. Haar kleren spreidden zich uit
En, zeemeerminachtig, droegen ze haar een poosje omhoog:
Terwijl ze flarden van oude deuntjes zong;
als iemand die niet in staat is haar eigen leed te dragen,
Of als een schepsel dat inheems en geïnduceerd is
In dat element: maar lang kon het niet duren
Totdat haar kleren, zwaar van de drank,
de arme stakker van haar melodieuze bed trok
naar de modderige dood.”

Millais’ schilderij portretteert Ophelia enkele ogenblikken nadat ze “in de huilende beek is gevallen” terwijl ze slingers van wilde bloemen probeert te draperen “aan de hangende takken” van een boom. Terwijl haar “zeemeerminachtige” rokken haar aanvankelijk drijvende hielden, werden ze al snel “zwaar van de drank”. Terwijl ze zinkt, zingt ze zachtjes voor zichzelf, totdat ze haar tragische “modderige dood” ontmoet.”

Het schilderproces

John Everett Millais, Studie voor “Ophelia,” 1852 (Foto: Wikimedia Commons )

Om de geest van deze “modderige dood” volledig vast te leggen, koos Millais ervoor om en plein air (“in de open lucht”)te schilderen – een kenmerkende prerafaëlitische techniek. Vijf maanden lang sloeg hij zijn kamp op langs de oevers van de Hogsmill River in Surrey, Zuidoost-Engeland, en ging aan de slag met het documenteren van de plaatselijke planten in een moeizaam – en pijnlijk – proces.

“Mijn martelaarschap is zwaarder dan alles wat ik tot nu toe heb meegemaakt,” klaagde hij. “De vliegen van Surrey zijn gespierder, en hebben een nog grotere neiging tot het doorboren van menselijk vlees . . . Ik dreig voor de rechter te moeten verschijnen omdat ik een veld heb betreden en het hooi heb vernietigd. . am also in danger of being blown by the wind into the water, and become intimate with the feelings of Ophelia when that Lady sank to muddy death, together with the (less likely) total disappearance, through the vraatzucht of the flies.”

Elizabeth Siddal, Millais’ negentien jaar oude model, had het niet gemakkelijker. Als kunstenares en favoriete muze van Millais en zijn collega-pre-Rafaëlieten (onder wie haar toekomstige echtgenoot, Dante Gabriel Rossetti) was Siddal bekend met het proces van het zitten voor schilderijen. Het spelen van de rol van een verdrinkende Ophelia bleek echter een bijzonder uitdagende taak te zijn. Gekleed in wat Millais enthousiast omschreef als een “werkelijk prachtige oude damesjurk – helemaal gebloemd met zilveren borduursels”, poseerde Siddal in een bad vol water. Tijdens een van de zittingen gingen de olielampen die het water warm moesten houden uit, en Siddal werd ernstig ziek als gevolg daarvan. (Millais betaalde haar medische rekeningen op verzoek van haar vader.)

Na dit minder dan ideale creatieve proces (“Zeker zou het schilderen van een schilderij onder dergelijke omstandigheden een grotere straf zijn voor een moordenaar dan ophanging,” merkte Millais op), werd Ophelia voltooid in 1852 en tentoongesteld in de Royal Academy of Art in datzelfde jaar.

Bloeiende erfenis

Detail van ‘Ophelia’

Hoewel Ophelia aanvankelijk gemengde kritieken kreeg (een criticus noemde het een “tour de force van gedetailleerde uitbeelding”, terwijl een ander het “pervers” vond), is het sindsdien uitgegroeid tot het hoogtepunt van de prerafaëlitische schilderkunst. Naast de nadruk die de beweging legde op naturalisme, belichaamt het schilderij ook floriografie, of de “taal van bloemen.”

Delicaat weergegeven in een reeks van juweeltinten, behoort Ophelia’s zwevende flora tot de meest gevierde motieven van het schilderij. Deze gedetailleerde botanische planten zijn echter meer dan je op het eerste gezicht zou zeggen, want elk van hen dient als een symbool. Sommige van de planten op het schilderij worden genoemd door Shakespeare, die beroemde betekenissen toekende aan bloemen; andere werden doordacht toegevoegd door Millais, die een interesse had ontwikkeld in de “taal van bloemen” – een fenomeen waarbij flora wordt gebruikt om gecodeerde boodschappen over te brengen.

“De rozen bij Ophelia’s wang en jurk, en de veldroos op de oever, kunnen zinspelen op het feit dat haar broer Laertes haar ‘roos van mei’ noemde,” legt Tate uit. “De wilg, de brandnetel en het madeliefje worden geassocieerd met verlaten liefde, pijn en onschuld. Viooltjes verwijzen naar vergeefse liefde. Viooltjes, die Ophelia aan een ketting om haar nek draagt, staan voor trouw, kuisheid, of de dood van de jongen, welke betekenissen hier allemaal van toepassing zouden kunnen zijn. De klaproos betekent dood. Vergeet-me-nietjes drijven in het water.”

Hoewel geworteld in de oudheid, was dit principe uitzonderlijk populair geworden in Victoriaans Engeland – en, met Ophelia’s gekoesterde bloemen op de voorgrond, zal het ongetwijfeld nog jaren blijven bloeien.

Het belang van Manets grootschalige meesterwerk ‘De lunch op het gras’

Hoe dit ene schilderij de impressionistische beweging aanwakkerde

8 Real-Life locaties van beroemde schilderijen die u vandaag kunt bezoeken