Informele organisatie

Informele organisatie, de manier waarop een organisatie in werkelijkheid functioneert, in tegenstelling tot de formele verdeling van rollen en verantwoordelijkheden.

Het concept van informele organisatie vestigt de aandacht op de patronen van activiteit en intermenselijke relaties die zich binnen een organisatie ontwikkelen en die niet worden weerspiegeld in een organigram of personeelshandboek. Het werpt licht op wat er feitelijk gebeurt wanneer de leden van een organisatie hun banen uitvoeren (of niet uitvoeren). De informele organisatie kan samen met, parallel aan, of tegen de formele organisatie werken.

De informele organisatie kan het meest direct worden afgezet tegen het rationeel-juridische model van bureaucratie dat door de Duitse socioloog Max Weber werd getheoretiseerd. Weber’s model is opzettelijk onpersoonlijk. Verantwoordelijkheden en functies bevinden zich in een kantoor en zijn zo ontworpen dat iedereen met de nodige vaardigheden het kantoor kan bezetten, kan leren hoe de functie uit te voeren, en dit kan doen met weinig variatie in output. In tegenstelling daarmee is de informele organisatie intens persoonlijk. Individuen kunnen rollen en kantoren bezetten, maar zij brengen in die kantoren hun eigen belangen, waarden en veronderstellingen in. Hun organisatorisch gedrag is evenzeer een functie van hun persoonlijkheden als van hun formele plichten. Werknemers ontwikkelen vriendschappen (en vijanden), vertrouwde bronnen van informatie, en voorkeuren voor het vervullen van toegewezen taken die al dan niet de formele organisatie ondersteunen.

De informele organisatie werd voor het eerst opgemerkt in experimenten uitgevoerd in de vroege jaren 1930 waarin onderzoekers de aanwezigheid van een sociale organisatie opmerkten naast de technische organisatie die het gedrag van werknemers beheerste. De sociale organisatie was gestructureerd en ordelijk, net zoals de formele organisatie dat was, en werkte in dit geval tegen organisatorische pogingen om het werkproces te structureren. Sommige deskundigen beweren dat het werk van een leidinggevende er hoofdzakelijk in bestaat de sociale organisatie zo vorm te geven dat zij samenwerkt met de technische organisatie. De moderne nadruk op organisatiecultuur, missieverklaringen en inspanningen om werknemers mondiger te maken, kan worden gezien als pogingen van managers om de informele organisatie zo te structureren dat deze de technische kern van de organisatie versterkt in plaats van tegenwerkt.

De informele organisatie raakte in de jaren zestig van de vorige eeuw uit de gratie. De erfenis ervan is echter terug te vinden in het latere werk over institutionele theorie en netwerkanalyse. De institutionele theorie ziet de organisatorische wereld als een constructie van de ideeën en opvattingen van haar leden. De netwerkanalyse concentreert zich op de interactie van cultuur, menselijke agentschap, en sociale structuur.