Hoe Quentin Tarantino Django ontketende (en historische feiten)

Dit jaar viert Amerika de 150e verjaardag van de Emancipatieproclamatie van Abraham Lincoln, een presidentieel decreet waarmee de slavernij in alle staten die tijdens de Burgeroorlog in opstand waren gekomen, werd afgeschaft.

De verjaardag zal worden gemarkeerd met een reeks conferenties, toespraken, en publicaties in de academische wereld. Het belang van deze gebeurtenis is echter enigszins afgenomen door de zeer controversiële en onlangs voor een Oscar genomineerde film “Django Unchained.”

Quentin Tarantino’s nieuwste film vertelt het verhaal van een voormalige slaaf, Django (Jamie Foxx), die samenwerkt met een premiejager, Dr. King Schultz (Christoph Waltz), om zijn vrouw te redden die van hem werd verkocht aan een sadistische slaveneigenaar, Calvin Candie (Leonardo DiCaprio).

De film speelt zich af als een spaghettiwestern en zit in ware Tarantino-stijl vol met buitensporig gebruik van geweld, het N-woord, en revisionistische geschiedenis. Wat is er niet leuk aan een film waarin een slaaf wraak zoekt op opzichters en slavenhouders en dat alles met branie doet?

Als je van Tarantino houdt en je wilt vermaakt worden, dan heb ik er het volste vertrouwen in dat je dat zult zijn. De film zit echter vol met een aantal karikaturen die smeken om gedeconstrueerd te worden.

Een veelvoorkomend en tegelijk tragisch thema in de film is dat van de “blanke redder.” Voor een film met de achtergrond van slavernij, is de simplistische binaire van goed en kwaad oppervlakkig. “Django” houdt een wereld in stand waarin blanken zowel schurken als helden zijn, maar de schurken zijn ongewoon uitzonderlijk en de helden zijn altijd van nature goedhartig en moreel superieur.

Dit blijkt uit het personage van Schultz, die zowel paternalistisch als welwillend is. Hij bekent aan Django zijn interesse om hem te helpen zijn vrouw terug te krijgen, door te verklaren: “…ik voel me verantwoordelijk voor je.” Vrijwel onmiddellijk wordt Django geänndertiliseerd, geïnspireerd door het Duitse verhaal van een prinses die gered moet worden. Gedurende de eerste helft van de film is de pas bevrijde Django als een woedend kind dat door Schultz tot geduld moet worden gemaand. Ironisch genoeg is Waltz de enige acteur die voor zijn rol genomineerd werd voor een Oscar.

Geen enkel zwart personage is gecompliceerd of meerdimensionaal. Zwarte vrouwen zijn vooral in de periferie te vinden. Django’s vrouw, Broomhilda (Kerry Washington), is de ultieme “jonkvrouw in nood”. Ze spreekt nauwelijks, en is een veredelde rekwisiet die op de een of andere manier haar schoonheid gedurende de hele film behoudt. Wie is Broomhilda? Wie is Django? Aan het eind van de film weten we het nog steeds niet.

Tarantino gelooft dat hij een film presenteert waarin de zwarte man eindelijk wraak neemt op zijn onderdrukkers, maar daarmee houdt hij ook dezelfde oude stereotypen in stand van zwarte mannen als personages die gevreesd moeten worden, niet geliefd. Django is er alleen voor zichzelf en zijn meisje. Hij is geen abolitionist. Hij is niet politiek. Hij bevrijdt geen slaven.

Het meest schadelijke personage is Stephen (Samuel L. Jackson), die de ultieme loyale slaaf van Candie is en probeert elke hoop te saboteren die Django heeft om zijn vrouw terug te halen. Ondanks het feit dat historisch gezien de vijandschap tussen veld- en huisslaven grotendeels gekunsteld is, gebruikt Tarantino Stephen als uitlaatklep voor de morele verontwaardiging van de kijker over de slavernij.

Hoe komt het dat het publiek aan het eind van een film niet de blanke slaveneigenaar haat, maar de zwarte slaaf zelf? Critici hebben geklaagd dat het N-woord meer dan 110 keer wordt gebruikt, maar voor mij is de meest flagrante overtreding van allemaal het gebruik van Stephen.

De verhoudingen in de slavernij waren uiterst gecompliceerd en in deze film vallen ze plat. De verwrongen “Disney-achtige” personages van de achterbakse Uncle Tom, de grote Mammy en de tot slaaf gemaakten zijn meer karikaturen van onze verbeelding dan representatief voor echte mensen.

Sommigen zullen misschien aanvoeren dat dit geen film over slavernij is, of dat we uit deze film niets over slavernij moeten willen leren. Ik ben het daar niet mee eens. Met zo weinig fatsoenlijke films over slavernij, zou ik graag geloven dat Hollywood inmiddels een goed, zelfs geweldig verhaal kan vertellen zonder het af te zwakken tot de behandeling van een over-the-top spaghettiwestern.

De doorleefde geschiedenissen van Frederick Douglass, William Parker, Henry Bibb, of William en Ellen Craft zijn buitengewone verhalen die geen overdrijving behoeven om ze verkoopbaar te maken, zelfs niet voor Hollywood.

Interessant is dat de beroemde schrijver James Baldwin in 1962 een opmerkelijke brief schreef aan zijn neefje van negen, over de 100e verjaardag van de Emancipatie Proclamatie, die eindigde met de woorden: “Jij weet, en ik weet, dat het land honderd jaar vrijheid honderd jaar te vroeg viert.” Nu 50 jaar later heeft Tarantino een film gemaakt die meer dan 100 miljoen dollar opbracht en Oscar-nominaties verzamelde.

Maar als filmmakers nog steeds niet het verhaal van zwarte mensen kunnen vertellen als echte mensen met agency, en zonder de hulp van blanke superioriteit, kunnen we net zo goed 150 jaar na de Emancipatie Proclamatie vieren, 150 jaar te vroeg.