Guampedia

Guam’s zeemeermin

De mythologische maagd, Sirena, in het ‘I Tetehnan’ manuscript wordt beschouwd als een spreekwoord, en niet als een legende.

Hagåtña-verhaal

Een speelse jonge vrouw met de naam Sirena leefde eens in de buurt van de rivier de Hagåtña, precies op de plaats waar het frisse bronwater dat de stad verdeelde, bij de monding van de rivier de oceaan ontmoette. Sirena hield van het water, ze zwom wanneer ze maar even tijd had van haar vele klusjes.

Op een dag stuurde Sirena’s nana (moeder) haar om kokosnootschalen te verzamelen zodat ze kolen kon maken voor het kledingijzer. Tijdens het verzamelen van de schelpen kon Sirena de verfrissende rivier niet weerstaan. Daar zwom ze lange tijd, weinig aandacht schenkend aan iets anders, terwijl haar nana haar ongeduldig riep.

Sirena’s matlina (peettante) kwam toevallig langs voor een bezoekje terwijl Sirena’s nana wachtte op de terugkeer van haar dochter. Sirena’s oma begon te klagen over haar dochter, en werd bozer naarmate ze meer sprak. Ze wist dat Sirena waarschijnlijk in de rivier aan het zwemmen was in plaats van haar klusjes te doen. Geïrriteerd vervloekte Sirena’s oma haar dochter met de woorden: “Aangezien Sirena meer van het water houdt dan van wat dan ook, zou ze een vis moeten worden!” Maar haar matlina, die zich de hardheid en de kracht van de woorden van de vrouw realiseerde, kwam er snel tussen: “Laat het deel van haar dat mij toebehoort als mens.”

Opeens begon Sirena, nog steeds zwemmend in de rivier, een verandering over zich heen te voelen komen. Tot haar verbazing en ontsteltenis veranderde de onderste helft van haar lichaam in de staart van een vis! Ze had vinnen als een vis, en haar huid was bedekt met schubben! Maar vanaf haar middel bleef ze een meisje. Ze was getransformeerd in een zeemeermin! In haar nieuwe gedaante kon Sirena het water niet verlaten. Haar oma zag al snel wat er met haar dochter was gebeurd. Ze had spijt van haar vloek en probeerde haar harde woorden terug te nemen, maar ze kon Sirena’s lot niet ongedaan maken.

Om niet gezien of betrapt te worden door voorbijgangers, gaf Sirena haar moeder nog een laatste afscheidsgroet voordat ze de zee op zwom:

“Oh Nana, maak je geen zorgen om mij, want ik ben een meesteres van de zee, waar ik zo van hou. Ik zou liever weer thuis bij jou zijn. Ik weet dat je boos was toen je me vervloekte, maar ik wou dat je me op een andere manier had gestraft. Ik had liever dat je me met je riem had geslagen dan dat ik was zoals ik nu ben. Nana, kijk me eens goed aan, want dit is de laatste keer dat we elkaar zien.”

Met deze woorden verdween Sirena tussen de golven. Er zijn vele verhalen bekend van zeelieden die een glimp van haar hebben opgevangen op zee. Volgens de legende kan ze echter alleen worden gevangen met een net van mensenhaar.

Wat het verhaal leert

Het verhaal van Sirena speelde zich af op misschien wel de belangrijkste en meest historische plaats op de Marianen-eilanden, ‘La Ciudad de Hagåtña.’ Het eigenlijke verhaal speelde zich af in de Saduk (rivier) Hagåtña in een gebied dat bekend staat als de Minondu in de Barrio de San Nicolas.

De La Ciudad de Hagåtña (stad Hagåtña) tijdens de Spaanse koloniale periode is niet te vergelijken met wat het vandaag de dag is. Het was de eerste stad van Europees erfgoed in de Stille Oceaan, waarvan de oorspronkelijke bewoning teruggaat tot de eerste mensen die zich zo’n 4000 jaar geleden op de Marianen-eilanden vestigden. In 1668, bij de aankomst van de eerste jezuïeten missionarissen om het christendom over te brengen, ontwikkelde Hagåtña zich uiteindelijk tot een koloniale stad en beeldde de structuur van de Spaanse regeringsvorm van Kerk en Staat als één uit.

Volgens de mondelinge geschiedenis is niemand in staat om de oorsprong van het verhaal van Sirena vast te stellen. Het is echter een van de meest gekoesterde verhalen in de Chamorro cultuur, het meest naverteld van generatie op generatie.

Om het verhaal van Sirena te begrijpen moet men een historische kennis hebben van de La Ciudad de Hagåtña tijdens de Spaanse koloniale tijd. Ten eerste is er het Barrio systeem dat werd ingesteld door de burgerlijke en kerkelijke ambtenaren. Er waren vijf belangrijke ‘barrios’ in Hagåtña: San Ignacio, San Ramon, San Nicolas, Santa Cruz, en San Antonio. De omliggende barrios waren Bilibik, Togai, Hulali, en Garapan.

Elke barrios onderscheidde het klassensysteem van de Chamorro samenleving. Degenen die woonden in de Barrio de San Ignacio behoorden tot de elite klasse en vertegenwoordigden de mix van Spaanse en Chamorro afstammelingen. Barrio San Ignacio was ook de eerste gevestigde barrio na de aankomst van de missionarissen. Barrio de San Antonio, misschien wel de laatste barrio die werd gesticht, dateert haar ontstaan als gevolg van de pokkenepidemie van 1856. Barrio de San Nicolas, de plaats waar het verhaal van Sirena wordt verteld, wordt begrensd door de Plaza de Espana, Barrio de San Ignacio, Barrio se San Antonio, het Castillo, Palumat, en een kleine ‘barrio’ die Santa Rita wordt genoemd.

Sirena werd half vis en half vrouw in de Saduk Hagåtña (Hagåtña rivier) in het gebied dat Minondu wordt genoemd. De oorsprong van de rivier ontspringt uit de Matan Hanum gelegen in de Sisonyan Hagåtña. De Saduk Hagåtña stroomde door de Barrio de San Nicholas en mondde vroeger uit in de buurt van een gebied dat bekend staat als Paseo de Susana, in de buurt van de Sagua Hagåtña. In het begin van de 19e eeuw werd de Saduk Hagåtña omgelegd en stroomde uiteindelijk door de Barrios de San Ignacio en Santa Cruz en mondde uit bij de Bikana. De betekenis van deze plaatsen en de omlegging van de Saduk Hagåtña houdt verband met de verschillende versies van het verhaal van Sirena, de etymologie van de plaatsnamen, en het doel om de barrios ten oosten van San Nicolas van water te voorzien.

Het verhaal van Sirena is een beknopt maar tragisch verslag van een Chamorrita meisje dat half vrouw, half vis werd ten gevolge van de vloek van haar moeder. Het verhaal is een spreekwoord en is gebaseerd op het Chamorro spreekwoord, ‘Pinepetra i Funi’ Saina Kontra i Patgonta’. In letterlijke vertaling betekent dit dat de woorden van een ouder veel gewicht in de schaal leggen en grote invloed hebben op het kind. Het woord “pipenpetra” is afgeleid van het Spaanse woord “petra” dat steen betekent. Daarom stenen de woorden van de ouder het kind in zijn beeld van zichzelf.

In de oorspronkelijke versie van Sirena waren er slechts drie vrouwen bij betrokken: Sirena, haar moeder, en de peettante. De betekenis van deze rollen vertegenwoordigt de matrilineaire structuur van de oude Chamorro, en het exclusieve recht van de moeder in de opvoeding van het kind.

De moeder vertegenwoordigt de temporele verplichting van de opvoeding van het kind. Zij symboliseert de fysieke verantwoordelijkheden van het moederschap. Haar rol verbeeldt de autoriteit die zij moet uitoefenen en uitvoeren. De gerichtheid van haar gedrag richt haar woorden op Sirena, niet direct maar indirect. Het was niet zozeer wat ze tegen haar dochter zei, maar de manier waarop en het gevoel waarmee ze het zei. Zowel verbaal als emotioneel vervloekte ze Sirena. Haar vloek manifesteerde zich echter in het feit dat Sirena alleen fysiek werd getroffen. Hoewel zij spijt had van haar vervloeking, kon haar oprechte wens niet worden herroepen.

Het karakter van de peettante is gericht op haar enkele rol van geestelijke verantwoordelijkheden. De ziel is eeuwig, waar zij morele rechten op heeft bij de opvoeding van Sirena. Nadat de moeder Sirena had vervloekt, eiste zij haar rechten op die haar bij het doopsel waren gegeven. Wat biologisch is, is het recht van de moeder. Maar wat geestelijk is, is het recht van de peettante. Dit recht kan haar niet worden ontnomen. De rol van de peettante in de Chamorro samenleving wordt zeer vereerd, gerespecteerd en heeft een grote invloed op de ontwikkeling en groei van het kind.

Sirena symboliseert de onschuld van de jeugd. Bovendien vertegenwoordigt zij de zorgeloze aard van de Chamorro opvoedingspraktijken. Het zwaartepunt van Sirena’s rol ligt bij de abrupte overgang van kindertijd naar adolescentie. In haar geval werd de overgang gemarkeerd door één enkele gebeurtenis. Haar overgangsritueel naar volwassenheid vond plaats in de puberteit. Dit is een biologische en een emotionele overgang. Plotseling werden haar vrijheden ontzegd. Haar onschuld werd onderzocht, onderworpen en overschaduwd door sociale beperkingen.

Oorsprong van het Sirena verhaal

Er zijn aanwijzingen dat het verhaal van Sirena niet traditioneel noch origineel is voor de Chamorro folklore. Het woord “Sirena” is ontleend aan de Spaanse taal en betekent een mythologische zeemeermin. Reeds in de Griekse en Romeinse beschavingen bestond de mythologische maagd, ‘Sirena’, de godin van de zeevaarders.

Van bijzonder belang in de Chamorro cultuur is dat de naam Sirena van oudsher geen voornaam was, en meisjes werden niet met die naam gedoopt vóór de tweede wereldoorlog. Het was een taboe voor Chamorritas. Verwijzingen werden geïmpliceerd als men wenste te zijn als Sirena, maar niemand kreeg ooit die naam.

De oorsprong van het verhaal ontwikkelde zich uit de Spaanse folklore. De meeste Spaans sprekende landen vertellen dit verhaal in hun samenleving met hun eigen originele of unieke versie en aanpassing.

Het verhaal van Sirena werd waarschijnlijk aangepast in de Chamorro samenleving door ofwel de missionarissen, Spaanse overheidsfunctionarissen, of inheemse zeelieden in de late jaren 1700. Deze inleiding wordt ondersteund door historisch bewijsmateriaal van de geologische kenmerken van de Saduk Hagåtña. Het verhaal gaat over twee plaatsen die in de jaren 1800 door de mens werden aangelegd. De eerste site is de Minondu en de tweede site is de Bikana.

Oral history relates that the missionaries and Spanish officials had difficulty restricting children from the river which was a water resource. Dit probleem werd nog vergroot toen de rivier werd omgelegd om de Barrios de San Ignacio en Santa Cruz te overspannen. De missionarissen en Spaanse ambtenaren bedachten daarom dit plan om gehoorzaamheid af te dwingen. Niet alleen zij, maar ook de ouders bedachten hun versie. Deze aangeleerde of ingebouwde angst is uitgesproken in de vroege socialisatie van elk Chamorro kind, vooral bij de vrouwen. Misschien verklaart dit waarom de meeste Chamorritas tegenwoordig de oceaan bijna als vreemd beschouwen en de meerderheid niet eens weet hoe ze moeten zwemmen.

In het begin van 1800 werden ook veel jonge Chamorro-mannen walvisjager. Velen werden ook al vóór die tijd gerekruteerd tijdens de Manilla Galileon Handel. Velen van hen reisden naar andere samenlevingen en hoorden hun folklore. Hoewel de meesten niet terugkeerden, introduceerden degenen die dat wel deden wellicht het verhaal.

Vele versies van het verhaal

Er zijn vele versies van het verhaal van Sirena. Eén versie heeft betrekking op mannenfiguren. Een andere versie verhaalt over andere plaatsen. Nog verder werd Sirena de ‘Raina del Mar’. Dit zijn echter allemaal latere bewerkingen. De ontwikkeling van de Chamorro versie van Sirena is echter uniek in haar beschrijving van de drie belangrijkste karakters: de moeder, de peettante, en Sirena.

Om het oorspronkelijke verhaal te staven, vertelt de meest populaire versie dat Sirena op een boodschap werd gestuurd om houtskool te halen voor het strijken. In de tijd dat het verhaal zich afspeelde, hadden maar weinig mensen speciale kleding, die alleen een voorrecht was voor de elite. Waar Sirena vandaan kwam, de Barrio San Nicolas, in de buurt van de Minondu, was dit bijna ongehoord. De houtskool was nodig om de “fotgun sanhiyung” aan te steken. Vroeg in de morgen werden jonge kinderen naar andere huizen gestuurd die vaak een vuurtje brandden. Zelfs het bezit van brandhout was een teken dat een familie zich een constant vuur in hun huishouden kon veroorloven. Sirena’s gezin kon zich zelfs die luxe niet veroorloven. Daarom werd zij elke ochtend op pad gestuurd om ‘pinigan’ te halen die in een ‘ha’iguas’ zaten.’

Minondu, een plaatsnaamplaats waarnaar verwezen wordt op de Saduk Hagåtña, is ook een Spaans leenwoord. Minondu is een afgeleide van het woord mondo dat helder, zuiver en ongemengd betekent. De symboliek van water duidt in elke cultuur altijd op zuiverheid. Het impliceert ook het reinigen of verzachten van een individu in religieuze rituelen.

Het verhaal van Sirena is misschien wel een van de meest opmerkelijke verhalen in de Chamorro samenleving omdat het gaat over de opvoedingsverantwoordelijkheden van de ouders, vooral die van de moeder. Het gaat ook over de verplichtingen van anderen, niet biologisch verwant, maar essentieel voor de groei van het kind, vooral op spiritueel niveau. Er is een ander spreekwoord in het Chamorro dat de rol en de waarde van de rol van de moeder plaatst, Maulekna un baban nana, ki tai nana. (Het is beter een slechte moeder te hebben dan geen moeder.)

In het verhaal van Sirena is er een ander Chamorro gezegde, Yangin esta unsangan, maputpumanut tati i fino’mu. Hasu maulik antis di pula’ i fino’mu. (Wees voorzichtig met waar je om vraagt. Als je er eenmaal om vraagt, kun je het niet meer terugnemen.)

Door Toni “Malia” Ramirez

Glossary

Primet agua di abrit: verwijst naar de eerste regenbuien tijdens het fanumangan (regen)seizoen. Deze periode is zeer belangrijk voor de boeren omdat het de periode is waarin zij hun gewassen moeten planten.

Masamai: impliceert zachtheid.

Gefpa’gu: duidt op schoonheid.

Hininguk yan magutus: verwijst dat het werd gehoord en voltooid of vervuld.

‘Yoentrego mi alma’: is een Spaanse uitdrukking die betekent ik beveel mijn geest aan.

Lailaina: betekent haar neuriën.