Gewankeld maar eerlijk: Braziliaans gezondheidssysteem reikt armen de hand
On september 25, 2021 by adminOndanks de vele problemen heeft het vernieuwde Braziliaanse publieke gezondheidssysteem kwaliteitsgezondheidszorg gebracht naar miljoenen armere inwoners die vroeger zelfs basiszorg werd ontzegd. Claudia Jurberg doet verslag van hoe de eerstelijnsgezondheidszorg een essentiële rol speelt.
Tot in de jaren zeventig grapten de Brazilianen dat ze eerst moesten sterven voordat de autoriteiten enige aandacht aan hen besteedden. Dr. Hugo Coelho Barbosa Tomassini herinnert zich hoe ze vroeger in de stad Niterói, waar hij ooit gemeentesecretaris van volksgezondheid was, een fulltime “sterfsecretaresse” hadden om begrafenissen te verzorgen, maar slechts één gezondheidsafdeling om voor de levenden te zorgen.
Sindsdien is er veel veranderd. Terwijl lange rijen bij de spoedeisende hulp van ziekenhuizen, bedden die in gangen uitpuilen, verouderde en slecht functionerende apparatuur en een schaarste aan artsen en medicijnen op het platteland veel voorkomende klachten blijven, is op een ander niveau het nationale Braziliaanse gezondheidssysteem – Sistema Único de Saúde (SUS) – een opmerkelijk succes geweest.
De visie van een systeem dat “gezondheid voor iedereen” biedt, ontstond tegen het einde van de militaire dictatuur die in 1964 begon en tijdens de jaren van politieke oppositie die voor een groot deel was ingekaderd in termen van toegang tot gezondheidszorg. Deze strijd culmineerde in de grondwet van 1988, waarin gezondheid als een recht van de burgers werd verankerd en waarin van de staat werd geëist dat hij universele en gelijke toegang tot gezondheidsdiensten verschaft.
Het was een dramatische inzet voor de idealen in de Alma-Ata verklaring van 1978 over “gezondheid voor allen”.
In het kader van een daaropvolgende gezondheidshervorming in 1996 heeft Brazilië een gezondheidssysteem opgezet dat is gebaseerd op gedecentraliseerde universele toegang, waarbij gemeenten uitgebreide en gratis gezondheidszorg bieden aan elk individu in nood, gefinancierd door de staten en de federale regering.
De sleutel tot deze strategie was eerstelijnsgezondheidszorg. Vandaag de dag is de eerstelijnsgezondheidszorg nog steeds een van de belangrijkste pijlers van het volksgezondheidsstelsel in dit land met 190 miljoen inwoners.
Gezondheid bevorderen, ziekte voorkomen, zieken en gewonden behandelen en ernstige ziekten aanpakken; dat zijn de hoekstenen van het volksgezondheidsstelsel, aldus verpleegster Maria Fátima de Sousa, die een doctoraat in gezondheid en wetenschap heeft en onderzoeker is aan de Universiteit van Brasília.
Ongeveer 70% van de Braziliaanse bevolking ontvangt zorg van dit systeem, zegt de Sousa, terwijl de rest – degenen die het zich kunnen veroorloven om de wachtrijen en het ongemak van het openbare systeem te vermijden – kiest voor particuliere zorg. De Sousa zegt dat vóór de “revolutie in de gezondheidszorg” van Brazilië een veel groter deel van de bevolking werd buitengesloten.
“Het was een periode waarin de autoriteiten gezondheid niet als een recht erkenden. Het grootste deel van de bevolking had weinig of geen toegang tot gezondheidsdiensten. Toegang was alleen voor degenen die een kaart van het openbare gezondheidsplan hadden,” zegt de Sousa, verwijzend naar het oude systeem.
Alle drie de overheidsniveaus in Brazilië – federaal, staat en gemeentelijk – hebben hard gewerkt om de armen aan te moedigen om gebruik te maken van en te profiteren van het gezondheidssysteem door middel van initiatieven, zoals het Familie Gezondheidsprogramma en door de inzet van hulpgezondheidswerkers of agentes de saúde die met de armen werken.
Het programma voor gezinsgezondheidszorg, dat in 1994 werd opgezet en de belangrijkste Braziliaanse strategie voor eerstelijnsgezondheidszorg is, heeft tot doel gezinnen thuis, in klinieken en ziekenhuizen een volledig aanbod van kwaliteitsgezondheidszorg te bieden.
Momenteel zijn er 27 000 teams voor gezinsgezondheidszorg actief in bijna alle 5560 Braziliaanse gemeenten, die elk ongeveer 2000 gezinnen of 10 000 mensen bedienen. De Family Health-teams bestaan uit artsen, verpleegkundigen, tandartsen en andere gezondheidswerkers. De Sousa zegt dat de jaarlijkse middelen voor de eerstelijnsgezondheidszorg in de afgelopen 13 jaar zijn gestegen tot ongeveer 3,5 miljard US dollar, waarvan 2 miljard US dollar is besteed aan het programma voor de gezinsgezondheidszorg op een totaal gezondheidsbudget van de regering van ongeveer 23 miljard US dollar.
Niterói, met een bevolking van 475 000 in de staat Rio de Janeiro en op slechts 13 kilometer van de gelijknamige stad, is slechts één voorbeeld van een stad die in de afgelopen 20 jaar haar openbare gezondheidszorg heeft getransformeerd. Volgens Tomassini “heeft Niterói na de conferentie van Alma-Ata een gezondheidsplan opgesteld om universele toegang te bieden op gedecentraliseerde basis – het tegenovergestelde van wat in het verleden bestond”. Een handvol andere Braziliaanse gemeenten begon in die tijd ook met het opzetten van eerstelijnsgezondheidszorg.
In Niterói werden gezondheidseenheden opgezet in gebieden waar voorheen geen gezondheidsdiensten waren. Vandaag de dag is de gezondheidskliniek in Itaipu, een wijk van Niterói, een goed voorbeeld van hoe het Braziliaanse systeem van eerstelijnsgezondheidszorg functioneert. Meer dan 62.000 mensen uit Itaipu en 11 omliggende wijken worden er behandeld voor veel voorkomende klachten, zoals parasitaire ziekten, diabetes en hoge bloeddruk.
Dr. Maria das Graças Vieira Esteves, die de afgelopen 11 jaar directeur van de kliniek is geweest, zegt dat de 23 teams voor gezinsgezondheidszorg in Niterói een essentieel onderdeel zijn van het Braziliaanse gezondheidssysteem. “Aanvankelijk geloofde ik niet dat het programma voor gezinsgezondheid effectief kon zijn, maar geleidelijk aan zag ik dat ze geweldig werk deden en resultaten boekten”, zegt ze. “In Itaipu gaan zwangere vrouwen naar 10 prenatale afspraken. Deze aanpak heeft bijgedragen aan de daling van de kindersterfte.”
Deelname van de gemeenschap is cruciaal voor het succes van het programma. “Sinds 2004 zijn er elke laatste dinsdag van de maand bijeenkomsten in de kliniek waar leden van de gemeenschap aanwezig zijn, waaronder vertegenwoordigers van de kerk, NGO’s en scholen”, zegt Vieira Esteves. “We luisteren altijd naar de gemeenschap en hun behoeften.” Deze input wordt doorgegeven aan de gemeentelijke gezondheidsraad van Niterói, die vervolgens verantwoordelijk is voor de uitvoering van maatregelen om te voorzien in de gezondheidsbehoeften van al haar kiezers. Vieira Esteves zegt dat de belangrijkste uitdagingen zijn om mensen ervan te overtuigen dat het systeem in hun voordeel kan werken en om de autoriteiten ervan te overtuigen meer geld te besteden aan eerstelijnsgezondheidszorg.
Na twee decennia in werking te zijn geweest, heeft het nationale gezondheidszorgsysteem van Brazilië nog steeds te maken met aanzienlijke problemen – niet in het minst een dubbele last van infectieziekten en een verhoogd risico op niet-overdraagbare ziekten die vaak worden geassocieerd met de vergrijzing van de bevolking van welvarende landen. “Brazilië maakt een epidemiologische overgang door,” zegt Tomassini.
“Hoewel we een ontwikkelingsland zijn, lopen onze mensen het risico op kanker en trauma’s als gevolg van geweld en ongevallen, evenals op infectieziekten zoals dengue, Chagas, schistosomiasis.”
In Brazilië blijft de eerstelijnsgezondheidszorg de meest effectieve manier om een grotere toegang tot gezondheidsdiensten te bieden. Hoewel Brazilië de Alma-Ata-doelstelling van “gezondheid voor iedereen” in het jaar 2000 niet heeft gehaald, heeft het land aanzienlijke vooruitgang geboekt, zij het langs een kronkelige weg. “Vandaag,” zegt Tomassini, “werkt de SUS, maar ze werkt niet optimaal omdat er veel obstakels zijn, zoals conservatisme en politiek. Het gebrek aan politieke wil om mensen op het platteland te helpen, veroorzaakt problemen voor het gezondheidssysteem.”
In de steden, zegt Tomassini, heerst een klimaat dat het aanbieden van complexe, gespecialiseerde behandelingen bevordert. “Er is een tweestrijd tussen het ziekenhuisnetwerk en de eerstelijnsgezondheidszorg”, zegt hij, verwijzend naar een erfenis van het oude zorgstelsel die vandaag de dag nog steeds bestaat. Een van de grootste uitdagingen, zegt Tomassini, is het vertrouwen van de mensen te winnen. Soms reizen mensen naar stedelijke gebieden om een behandeling te krijgen die ze ook hadden kunnen krijgen van de eerstelijnsgezondheidszorg in hun plattelandsgebieden.
“We hebben in de afgelopen 13 jaar veel geleerd van de uitvoering van het Family Health-programma,” zegt de Sousa. “We hebben geleerd dat het mogelijk is om een nieuw model voor eerstelijnsgezondheidszorg op te bouwen met de beginselen van rechtvaardigheid en solidariteit, zolang de politieke wil er is om dit te doen.”
“Eerstelijnsgezondheidszorgdiensten zijn de sleutel tot het succes van de SUS ,” concludeert Tomassini. “Het is via de eerstelijnszorg dat we een einde kunnen maken aan de rijen in de openbare ziekenhuizen en de wachttijden voor medische afspraken kunnen stoppen.” ■
Geef een antwoord