“Gedaan” en “af”

Op verschillende momenten in mijn leven heb ik een taak voltooid en opgewonden, plichtsgetrouw of gelaten aangekondigd dat deze was voltooid door te zeggen “Ik ben klaar”. En meestal werd dit beantwoord met een felicitatie, of op zijn minst met warme onverschilligheid. In zeldzame gevallen, werd het beantwoord met een korte berisping:

“Taarten zijn klaar. De mensen zijn klaar.”

Dat was alles; er werd geen uitleg gegeven, en ik bleef zitten met de vraag waarom, als het onderwerp taart ter sprake kwam, het niet was om mij er een te geven als beloning. Omdat het antwoord zo weinig rationeel was, vergat ik het snel, om er iedere keer aan herinnerd te worden dat ik de moeite nam deze persoon te vertellen dat ik klaar was.

Wel, ik ben klaar. En zo is de regel. Ik geef het woord aan de Merriam-Webster Dictionary of English Usage (MWDEU):

“Done in the sense of ‘finished’ has been subject to a certain amount of criticism over the years for reasons that are not readily apparent.”

De redenen zijn ook niet onleesbaar; ze zijn het gewoon niet. MWDEU herleidt het verbod op het doen van mensen tot het boek Manual of Good English van MacCracken en Sandison uit 1917, dat geen verklaring biedt voor de ongepastheid ervan. In de bijna-eeuw die sindsdien is verstreken, heeft ook niemand anders er een reden voor gevonden. Wat doorgaat voor een rechtvaardiging is die one-liner die ik hierboven citeerde; bijvoorbeeld, in een professor’s lijst van “fouten om te vermijden”, krijgen we deze uitleg, geplaatst in zijn geheel:

“30. Als iets is voltooid, is het klaar-het is niet ‘gedaan’. Denk eraan, taarten zijn klaar; mensen zijn af.”

Het lijkt mij dat de echte reden waarom mensen begonnen te klagen over dit gebruik is dat het twee tekenen van de prescriptivistische duivel had: het was een nieuw gebruik, en het was een niet-standaard gebruik. To be done, zo meldt de MWDEU, verdrong to have done voor staten van zijn vanaf ergens in de jaren 1700 of eerder, wat op een prescriptivistische tijdschaal op de een of andere manier telt als “nieuw”. Bovendien classificeert de OED dit gebruik als hoofdzakelijk Iers, Schots, Amerikaans, en dialectaal, wat voor een prescriptivist gewoon een lange manier is om ongepast te zeggen. En meestal klinkt finished chiquer dan done, wat ongetwijfeld heeft bijgedragen tot de afkeer van done.

Maar tenzij je gelooft in 300 jaar oude wrokgevoelens, is er geen reden om ertegen te zijn dat mensen done zijn. Volgens de OED gebruikte Thomas Jefferson het, evenals Jeremy Bentham (de filosoof, niet het personage Lost) en anderen. Er is ook geen grammaticale logica waarom done en finished verschillend zouden zijn. Ik durf zelfs te beweren dat als het niet zo’n pittig motto had, dit gebod allang de dodo zou hebben verlaten. Laten we proberen het naar dat lot te helpen.

Samenvatting: Taarten zijn klaar; mensen zijn af? Nope. Taarten kunnen ook af zijn en mensen kunnen ook af zijn. En hou op over cake als je me alleen maar plaagt.