Een ‘man zonder land’ probeert zijn thuis te vinden in Saoedi-Arabië

Toen Salih Abdullah, 33 jaar, besloot om van de Verenigde Staten naar Saoedi-Arabië te verhuizen, dacht hij dat hij in een “moslimutopie” in het buitenland een toevluchtsoord zou vinden voor religieuze discriminatie. Hij had nooit gedacht dat hij vijf jaar later zo ontgoocheld zou zijn over die utopie dat hij een terugkeer naar de VS zou overwegen.

Abdullah ontmoette me in een café in New York City, terwijl hij vakantie nam van zijn baan in Saoedi-Arabië als leraar Engels voor de Saoedische Nationale Garde. Hij zegt dat hij slechts een van de vele Afro-Amerikaanse moslims is die de VS hebben verlaten vanwege de anti-moslim onverdraagzaamheid en het overheidstoezicht in de nasleep van 9/11. Net als hij, zegt hij, zijn veel van deze expats zwaar teleurgesteld om nog meer ongelijke behandeling in het buitenland te ontdekken, vaak vanwege de kleur van hun huid.

Abdullah’s ouders bekeerden zich tot de islam toen ze tieners waren in de jaren 1970, maar hij identificeerde zich als kind niet sterk met de religie. Toen hij opgroeide, verhuisde Abdullah van Hartford, Connecticut, naar Columbia, Maryland, en vervolgens naar Atlanta, Georgia. Net als veel andere jongeren hield hij zich bezig met kleine criminaliteit en kattenkwaad, terwijl hij worstelde om een gevoel van plaats en identiteit te vinden.

“Dat tijdperk eindigde toen ik me realiseerde dat ik niet de verarmde achtergrond had die ik nodig had om deze levensstijl te hebben,” zegt Abdullah, die vervolgens zijn GED haalde en naar de universiteit ging.

Abdullah had echter het gevoel dat hij zichzelf nog moest vinden.

“Ik kreeg niet wat ik nodig had op de universiteit,” zegt hij. Hij herinnert zich hoe in 2003, tijdens zijn studie aan het Hudson Valley Community College in Troy, New York, “een professor me voor de klas vernederde omdat ik niet wist waar ik etnisch vandaan kwam.”

Dus besloot Abdullah in 2004, toen hij 20 jaar oud was, zijn geloof te omarmen en de hadj-pelgrimstocht naar Mekka te maken. En in plaats van daarna terug te keren naar de VS, verhuisde hij voor enkele maanden naar Egypte. Het was daar, zegt Abdullah, dat zijn identiteit als moslim zich begon te vormen en hij omhelsde de Saoedisch-georiënteerde interpretatie van de islam die salafisme wordt genoemd.

Ook: Islamofobie is aan het toenemen in de VS. Maar dat is de islam ook.

Zareena Grewal, een professor in Amerikaanse en religieuze studies aan de Yale University, heeft etnografisch veldonderzoek gedaan in Egypte, Syrië en Jordanië, over de invloed van transnationale islamitische bewegingen op Amerikaanse moslims. Ze zegt dat er gemeenschappen zijn van Afro-Amerikaanse moslims die gemeenschappen bestuderen en vormen in moslim-meerderheidslanden.

Met de algemene nadruk van de islam op een wereldwijde religieuze gemeenschap die etnische en nationale grenzen overstijgt, is het niet moeilijk voor te stellen dat de islam aantrekkelijk is voor een Afro-Amerikaanse man die wordt geconfronteerd met raciale en religieuze discriminatie in post-9/11 Amerika. En voor de vromen heeft de geboorteplaats van de islam in wat nu Saoedi-Arabië is, een bijzonder krachtige aantrekkingskracht – vooral voor salafi’s, zegt Grewal.

Umar Lee, die in 2014 een boek schreef over Afro-Amerikaanse bekeerlingen genaamd “The Rise and Fall of the Salafi Dawah in America,” zegt dat het salafisme populairder is onder Afro-Amerikanen dan het is bij blanke bekeerlingen zoals hij.

Maar wanneer moslims in Saoedi-Arabië aankomen, worden de intrareligieuze en rassenrelaties tussen moslims ingewikkelder.

“In Saoedi-Arabië krijg je moslims van over de hele wereld, dus dan krijg je te zien hoe ze met elkaar omgaan en elkaar behandelen,” zegt Lee. “En er is eigenlijk een hiërarchie. En de Saudi’s… staan aan de top, snap je wat ik bedoel? En dan, weet je, zwarten zijn in de buurt van de bodem.”

Maar Grewal waarschuwt dat, terwijl racisme zeker bestaat in Saoedi-Arabië,” het is niet zo eenvoudig als anti-zwart racisme op de manier waarop Amerikanen het begrijpen.”

“Bijvoorbeeld, Oprah Winfrey was de top-rated show in Saoedi-Arabië voor vele jaren, onder niet alleen vrouwen, maar ook mannen,” zegt Grewal. “Ze wordt beschouwd als zeer mooi in een plaats als Saoedi-Arabië. Het is niet zo dat er over de hele linie een ongebreideld anti-zwart racisme heerst. Er is, in het algemeen, een diepe xenofobie tegen iedereen die niet Saoedisch is.”

In de jaren na 9/11, toen Abdullah op zijn hoede raakte voor de verscherpte controle op moslims, zegt hij dat hij niet twee keer nadacht over de fijne kneepjes van de Saoedische rassendynamiek: hij wilde weg uit de VS en was “naïef optimistisch” over zijn vooruitzichten in het buitenland.

In 2004 arresteerde de FBI zijn imam, Yassin Aref, op verdenking van steun aan terrorisme. Kort daarna, zegt Abdullah, deden ze om dezelfde reden een inval in het huis van zijn grootvader. Abdullah’s grootvader werd van geen enkel misdrijf beschuldigd, maar Aref werd veroordeeld tot 15 jaar gevangenisstraf voor samenzwering om een terroristische groepering te helpen en steun te verlenen aan een massavernietigingswapen. Aref’s aanhangers houden vol dat hij onschuldig is.

“Ik ken deze jongens,” zegt Abdullah. “Ze zijn geen echte bedreigingen voor het weefsel van Amerika, dus ik heb zoiets van, als deze jongens het kunnen krijgen” – Abdullah pauzeert voordat hij het volgende deel zegt – “zal het waarschijnlijk de volgende keer op mij afkomen.”

“Dus meteen daarna begonnen ze in principe iedereen aan te pakken die naaste medewerkers van hem was. Dus ik zat in die categorie,” zegt hij.

“Ze stonden elke dag voor mijn blok,” zegt hij. “Ik paste in het profiel van een persoon die iets kon doen. Iemand die jong is, tussen de 20 en 30 jaar, opgeleid, in het buitenland is geweest, en gepassioneerd is over de islam. Dat is het profiel.”

Dus in 2012 pakte Abdullah zijn biezen en verliet de VS voor een nieuw leven in Saoedi-Arabië. Zijn vrouw, dochter en pasgeboren zoontje voegden zich anderhalf jaar later bij hem. Hij gaf vroeger Engelse les op Green Tech High in Albany, New York, en had op dat moment twee masters behaald in adolescenteneducatie en onderwijskundig leiderschap aan het College of Saint Rose. Dus nam hij opnieuw een baan als leraar Engels aan de Saudi Electronic University in Medina, en in 2014 begon hij als een particuliere onderwijsconsultant aan de kant te werken.

Het duurde niet lang voordat de droom van utopia begon te vervagen. Zijn klanten namen hem vaak niet serieus. “Ik heb twee masterdiploma’s, ik ben bijna klaar met mijn doctoraat, maar ze keken me aan en zeiden: ‘Nou, je weet toch dat je zwart bent, dus hoe kun je echt weten wat je beweert te weten?’ En dan komt er een blanke langs die nauwelijks een bachelordiploma heeft en de rode loper voor hem uitrolt.”

Abdullah zegt dat de dimensie van nationaliteit het echter ingewikkelder maakt dan alleen een kwestie van huidskleur. Terwijl zwart zijn hem zeker in een nadelige positie plaatste ten opzichte van blanke expats, plaatste Amerikaans zijn hem in een bevoorrechte positie ten opzichte van die uit Afrikaanse of Zuid-Aziatische landen.

“Salarissen worden vaak gedicteerd door niet alleen de kleur van je huid, maar ook welk paspoort je hebt,” zegt Grewal.

Abdullah voelde zich steeds ongemakkelijker om te leven in een maatschappij die mensen zo oneerlijk behandelt. Bazen “vergaten” regelmatig de loonstrookjes van hun werknemers te tekenen. Van sommige werknemers werd het loon ingehouden, terwijl de werkgevers die hen sponsorden hun paspoorten vasthielden.

Huispersoneel wordt in het koninkrijk berucht om zijn slechte behandeling, zozeer zelfs dat Indonesië ooit een moratorium op het uitzenden van werknemers heeft ingesteld. Een veelgebruikte term om naar zwarte mensen te verwijzen in Saoedi-Arabië, dat de slavernij in 1962 afschafte, is abeed, wat “slaaf” betekent. Abdullah zegt dat zwarte mensen worden aangestaard en uitgelachen, zelfs “apen” worden genoemd, terwijl ze in het openbaar lopen.

“Niet Saoedisch zijn betekent dat je inferieur bent. Als je geen Arabier bent, ben je nog minderwaardig. Niet blank zijn betekent dat je nog meer inferieur bent,” zei hij. Mensen met een donkere huidskleur staan “aan de onderkant van het vat.”

Sommige Saoedi’s keren zich echter tegen beschuldigingen van maatschappelijk racisme en vreemdelingenhaat. In de grote Engelstalige krant Saudi Gazette zegt schrijver Talal al-Qashqari dat het lang niet zo erg is als sommige berichten aangeven. “Het is een feit dat ondanks de aanwezigheid van duizenden werkloze Saoedi’s in het koninkrijk, we in het koninkrijk geen racistisch gedrag of haatmisdrijven hebben gezien zoals in andere delen van de wereld,” schreef hij in een artikel uit februari 2017 met de titel “Ja, Saoedi-Arabië is voor Saoedi’s.” “Buitenlandse werknemers proberen hun eigen maffia’s te vormen in Saoedische bedrijven om banen te monopoliseren waardoor anderen niet aan de slag komen. Natuurlijk worden Saoedi’s ook verhinderd om een kans te krijgen om aan het werk te komen door deze houding van expatgroepen.” Mahmoud Ahmad, een managing editor bij de Saudi Gazette, heeft echter een ander standpunt. In een artikel van januari 2017, getiteld “Expatofobie”, schreef hij dat de “taal van racisme niet onze taal is. Het is tegen de islam en tegen de menselijkheid om als geheel een negatief beeld van anderen te schetsen. Expats, die met ons in ons land hebben gewerkt, verdienen onze dank en waardering.”

Toch is Abdullah ervan overtuigd dat de starheid van de cultuur het onmogelijk maakt voor iemand als hij om vooruit te komen. Na vijf jaar in Saoedi-Arabië rekent Abdullah zichzelf tot wat hij zegt dat veel buitenlandse moslims zijn die “een ruw ontwaken” hebben gehad in het koninkrijk.

“De verwachting om gewoon omarmd te worden als een moslim in het Midden-Oosten, door andere moslims, en dan racisme tegen te komen is een echte schok voor het systeem,” zegt Grewal. “Vooral wanneer mensen ervan uitgaan dat ze de VS juist willen verlaten omdat ze zo ziek zijn van het racisme in de VS. Dus het is echt desoriënterend.”

Er zijn geen statistieken over Amerikaanse moslims die naar Saoedi-Arabië verhuizen. We weten niet hoeveel er gaan of waarom. Albert Cahn, juridisch directeur van het kantoor van de Council on American-Islamic Relations New York, zegt dat dit geen fenomeen is dat goed is gevolgd of bestudeerd, maar “we horen zeker deze verhalen.”

Abdullah heeft interviews gehouden met andere moslim-expats en is begonnen met het schrijven van een academisch onderzoeksartikel voor zijn doctoraalprogramma in Global and Comparative Education aan Walden University, dat hij sindsdien heeft opgeschort. In een poging om een gemeenschap samen te rijgen uit expats met vergelijkbare ervaringen verspreid over het land, creëerde hij een Facebook-groep, die 380 leden had vanaf 25 augustus 2017.

Een van Abdullah’s familievrienden, Labeebah Sabree, is ook een Afro-Amerikaanse moslim expat die in Saoedi-Arabië werkt. Ze zegt dat ze “Amerika verliet voor religieuze doeleinden en eenmaal aangekomen , werd geconfronteerd met racisme en gedrag dat totaal on-islamitisch is.” Nu is ze in een bitter geschil met haar werkgever, die ze beschuldigt van het inhouden van haar loon.

Jarrett Jamahl Risher is een Afrikaanse Amerikaan die zich bekeerde tot de islam en ook naar Saoedi-Arabië verhuisde voor zijn geloof en om te ontsnappen aan anti-moslim discriminatie. Hij is leraar Engels aan de Saudi Electronic University, waar Abdullah vroeger werkte. Risher heeft echter een andere ervaring.

“Ik ben een leraar, die Engels onderwijst en trainingen geeft, mijn waarde is erg hoog, dus dat is het respect dat ze je geven. En ik geef hen ook respect,” vertelde hij me aan de telefoon vanuit Saoedi-Arabië. “Ik zou zeggen, het is 100 keer minder racistisch dan Amerika.”

Noch Abdullah, noch zijn vrouw en kinderen wilden terugkeren naar Saoedi-Arabië na hun vakantie in New York. Maar Abdullah keerde in juli terug; hij vond geen nieuwe baan in de VS en wilde zijn arbeidscontract niet verbreken. Het is een situatie die zijn huwelijk zwaar viel.

Op de lange termijn weet Abdullah echter dat er voor hem en zijn gezin geen plaats is in Saoedi-Arabië. “Er zijn geen vooruitzichten op lange termijn dat je aan de cultuur zult wennen,” zegt Abdullah. Daarom vloog Abdullah de volgende maand abrupt terug naar de VS.

“Ik kwam alleen terug omdat het bijna ondraaglijk voor me was. Heet, droog, saai, eenzaam.”

Hij deed zijn laatste examen om gecertificeerd te worden als schooladministrateur in de VS en binnen een maand na zijn terugkeer was hij in onderhandeling om directeur te worden van een islamitische basisschool in Ottawa, Canada, waar zijn vrouw en kinderen momenteel wonen. Die baan liep op niets uit, dus keert hij terug naar Saoedi-Arabië om zijn contract af te maken, en is hij nog steeds op zoek naar een baan in de VS of Canada.

Hij ziet nog steeds grote problemen met de Amerikaanse politiek en samenleving, maar het leven in Saoedi-Arabië lijkt hem een nieuw perspectief te hebben gegeven, dus hij staat ervoor open om uiteindelijk terug naar de VS te verhuizen.

“Het zijn de systemen van Amerika waar je verschillende soorten onderdrukking vindt, maar in Saoedi, is het de hele cultuur. Het is gewoon de manier waarop dingen zijn op elk niveau, van instellingen tot de straat, tot, je weet wel, het salaris op je werk.”

Maar voor nu verhuist Abdullah nog steeds van plaats naar plaats, net zoals hij als kind deed.

“Soms voel ik me alsof ik een man van geen land ben,” zegt hij.

Opmerking van de redacteur: In een eerdere versie van dit stuk stond dat Salih Abdullah was aangenomen als directeur op een Canadese school. De positie ging echter niet door voordat hij was aangenomen.