Een katholieke blogger zegt dat christenen geen yoga mogen doen. Heeft hij een punt?

Een schrijver van de Daily Wire veroorzaakte donderdag een Twitter-firestorm nadat hij yoga vergeleek met occulte rituelen zoals Ouija-borden. Matt Walsh, die schrijft vanuit het perspectief van religieus rechts, trok veel aandacht nadat hij zijn ontsteltenis had geuit over het feit dat christenen zich overgeven aan “hindoeïstische verering” zoals yoga.

Walsh verdedigde zijn tweet later in een stuk van Daily Wire met de titel “Yoga Is A Pagan Ritual. Maybe Christians Should Find A Different Workout Routine.”

Hoewel critici waaronder de acteur Kumail Nanjiani en het model Chrissy Teigen de spot dreven met Walsh’s sensatiezucht, is het vermeldenswaard dat hij niet per se ongelijk heeft. Yoga komt voort uit oude Indiase spirituele praktijken en is een expliciet religieus element van het hindoeïsme (hoewel yogapraktijken ook gangbaar zijn in het boeddhisme en jainisme). De moderne praktijk is gecommodificeerd, gecommercialiseerd en geseculariseerd, en is even controversieel geweest onder Hindoe-geleerden van religie als onder leden van christelijk rechts.

De tweet van Walsh, hoe grof ook, raakte aan een breder debat over de geschiedenis van yoga als een spirituele praktijk, de relatieve secularisatie ervan, en wat het betekent voor een activiteit om een religieuze connotatie te hebben. Wanneer activiteiten “geseculariseerd” zijn, tot welke gemeenschappen behoren ze dan (of niet)?

Moderne yoga verschilt sterk van oude yoga

Yoga zoals het vandaag de dag in het Westen wordt beoefend, wijkt zeker af van de yogapraktijken van het oude India.

Negentiende-eeuwse groepen intellectuelen in zowel Europa als Amerika, zoals de Duitse Romantici en de Amerikaanse Transcendentalisten (die de neiging hadden het “exotisme” en de oosterse “mystiek” te fetisjeren, in tegenstelling tot de verouderde Europese “beschaving”), ontwikkelden een belangstelling voor alles wat Indiaas was. Deze belangstelling werd bemoeilijkt door de status van India als Britse koloniale buitenpost. Figuren als Swami Vivekananda, een Hindoe monnik en mysticus die regelmatig lezingen gaf in Amerika en Engeland, brachten de beoefening van yoga onder de aandacht van de westerse intelligentsia.

In het begin van de 20e eeuw veranderde de intellectuele “mode” van yoga in een Hollywood fitness rage door toedoen van de rijke, in Rusland geboren Eugenie Peterson (die later haar naam veranderde in Indra Devi). Zij las een occult boek over yoga – Veertien Lessen in Yogi Filosofie en Oosters Occultisme – van William Walker Atkinson, een blanke Amerikaanse auteur die schreef onder het pseudoniem Yogi Ramacharaka. Zij was geïnspireerd om yoga te studeren in India en gebruikte haar politieke connecties om toegang te krijgen tot de mysticus Tirumalai Krishnamacharya.

Peterson reisde in de jaren ’40 naar de VS en opende een yogastudio in Hollywood, waar ze les gaf aan grootheden als actrices Greta Garbo en Gloria Swanson. Terwijl de yoga die zij in India had geleerd grotendeels, maar niet uitsluitend, werd opgevat als een spirituele en religieuze praktijk, was Devi’s vorm van yoga algemener, en beloofde de aanhangers een “unieke methode voor een harmonische en integrale ontwikkeling van iemands fysieke, mentale en spirituele kanten, die het mogelijk maakt om een gezond en gelukkig leven te leiden.”

De moderne vorm van yoga die Devi aankondigde vertoonde vaak weinig gelijkenis met zijn voorgangers uit de oudheid – noch “zonnegroeten” noch “strijdershoudingen”, twee van de meest elementaire bewegingen in yoga, komen in enige oude tekst voor, volgens journaliste Michelle Goldberg, de schrijfster van The Goddess Pose: The Audacious Life of Indra Devi, the Woman Who Helped Bring Yoga to the West. Yoga beleefde een tweede opleving in de jaren ’60 en ’70, als onderdeel van een bredere trend van belangstelling voor “New Age” en “exotisch” gedachtegoed.

Maar de toegenomen populariteit van yoga heeft ook controverse met zich meegebracht. Voor sommige Hindoe geleerden en denkers is de overname van yoga in het Westen als een populaire fitness rage een vorm van culturele toe-eigening. In 2008 lanceerde de Hindu American Foundation een “take back yoga” campagne nadat het populaire Yoga Journal weigerde om naar bepaalde houdingen te verwijzen als expliciet hindoeïstisch, en koos voor het meer algemene “oude Indiase” omdat de vermelding van hindoeïsme “te veel bagage” had.

Omgekeerd, onder sommige conservatieve christenen, wordt yoga gezien als een oefening met spirituele connotaties die in strijd zijn met het christendom. In 2013, bijvoorbeeld, klaagde een groep Californische ouders hun schooldistrict aan voor het onderwijzen van yoga op verschillende basisscholen, op grond van het feit dat het onderwijzen van religie op scholen ongrondwettelijk is. (Ze verloren.)

Debatten over de vraag of yoga al dan niet “echt” een religieuze activiteit is, roepen echter vragen op over wat precies een religie is. De spirituele inhoud van yoga is inderdaad grotendeels gedenatureerd, of gereduceerd tot een liturgie van vaak performatieve zelfzorg. De geleerde Farah Godrej schrijft: “Hedendaagse Westerse posturale yoga projecteert een authenticiteit en ononderbroken oud erfgoed op de yogatraditie, terwijl ze treurt over de vercommercialisering, secularisatie en ontkenning van die traditie door het Westen. Zulke klaagzangen verloochenen het feit dat moderne posturale yoga een schepsel is van fabricatie en heruitvinding.”

Maar maakt dat het “geen religie?” Zoals een Harvard Divinity School paper in 2015 opmerkte, nemen fitnessrituelen zoals Crossfit voor veel mensen een religieus aspect aan in het leven van de deelnemers, waarbij ritueel, gemeenschap en regelmaat worden vermengd. Immers, regelmatige yogabeoefenaars, zoals de Crossfit-enthousiastelingen die de Harvard-paper aanhaalt, creëren vaak hun identiteit, hun gevoel van spiritualiteit en hun ideeën over wat “wellness” betekent rond wat er in de studio gebeurt.

Yoga, net als de wellness-industrie in bredere zin, is een vorm van seculiere “religie” geworden, zelfs als die religiositeit onlosmakelijk verbonden is met de kapitalistische economische structuren die het zo winstgevend maken. Zoals de auteurs van The Wellness Syndrome, Carl Cederstrom en André Spicer, het stellen: “Wellness is een ideologie geworden.”

De vraag is gerechtvaardigd of Walsh (of Gandhi) “gelijk” heeft als hij zegt dat yoga “religieus” van aard is vanwege zijn geschiedenis, maar het is ook gerechtvaardigd om een tweede vraag te stellen: Functioneert yoga nu als een godsdienstoefening in de VS?

Correctie: de kop is bijgewerkt om Walsh’s geloofsovertuiging weer te geven