Dit is de oorsprong en betekenis van La Catrina

La Catrina, nu het beeld waarmee de viering van de Dag van de Doden wordt geassocieerd, is te danken aan de muurschilder Diego Rivera, die het ontdaan heeft van de maatschappijkritiek waaraan het zijn oorsprong ontleende en het de elegantie en figuur heeft gegeven waarmee het over de hele wereld bekend is.

De afbeelding van La Catrina werd in 1912 gemaakt door de Mexicaanse graveur José Guadalupe Posada om rijmende verzen te illustreren voor de Dag van de Doden – bekend als “calaveritas” – en om de spot te drijven met de sociale klassen, legt Verónica Zacarías uit, lerares en gids in het José Guadalupe Posada Museum in de stad Aguascalientes.

Posada, een graveur en karikaturist afkomstig uit Aguascalientes (1852-1913), creëerde de “Calavera Garbancera”, een personage waarmee hij huispersoneel bekritiseerde dat eruit wilde zien en zich wilde kleden als de rijke dames van het postrevolutionaire Mexico City.

“De bedoeling van Posada’s Calavera Garbancera was om die vrouwen te vertegenwoordigen die een hoge sociale status bereikten en die hun gewoonten opgaven om te proberen zich op de Europese manier te kleden en te gedragen,” aldus Zacarías.

Zij werden ook scherp bekritiseerd in de verzen bij de illustratie door Antonio Vanegas, redacteur van de krant waar Posada werkte.

“Er zijn mooie garbanceras met korsetten en hoge hakken, maar ze moeten stoppen bij schedels, doodshoofden van het stel”, staat op een oud afschrift van het vers dat in het museum wordt bewaard naast de originele metalen plaat die voor het drukken is gebruikt.

De schedel is vanaf de borst omhoog afgebeeld met een gelukkige uitdrukking op haar gezicht en met een grote hoed op die versierd is met veren en bloemen.

Posada tekende strikjes achter haar oren, zoals dienstmeisjes die vroeger droegen, om hen “aan hun afkomst te herinneren”, voegt Zacarías eraan toe.

Enige jaren voor het uitbreken van de Revolutie werkte de kunstenaar aan illustraties met de dood als thema, geïnspireerd door personages uit het dagelijks leven die hij met satire en zure humor benaderde.

Vele van zijn werken hebben kunstenaars als José Clemente Orozco, Leopoldo Méndez en Pablo O’Higgins beïnvloed, zegt de professor.

La Calavera Garbancera was een van zijn laatste werken, maar hij heeft het nooit in druk gezien. De graveur creëerde het personage in 1912 tijdens een periode van depressie na de dood van zijn vrouw en enige zoon, maar het werd pas gepubliceerd in november 1913, 10 maanden na zijn dood.

De illustratie werd gereproduceerd op honderden losse vellen van de krant die voor een paar centen werden verkocht aan voorbijgangers in de hoofdstad, maar het bleef in de Mexicaanse verbeelding toen Diego Rivera het opnam in zijn muurschildering “Sueño de una tarde dominical en la Alameda central”, waarin hij een hommage wilde brengen aan Posada.

Zacarías legt uit dat Rivera als jongeman de graveur ontmoette toen hij in zijn atelier in het centrum van Mexico-Stad werkte, en dat de muurschilder na diens dood heeft geholpen zijn werk wereldwijd bekend te maken.

Naast Posada als een van de centrale personages te hebben opgenomen, vulde Rivera in zijn muurschildering het lichaam aan dat ontbrak in de oorspronkelijke afbeelding van de Calavera Garbancera, en veranderde daarmee “haar sociale status” door haar af te beelden met de elegantie van een high society vrouw, zegt hij.

“Toen Rivera haar op zijn muurschildering schilderde, veranderde hij haar status, hij veranderde haar in een vrouw uit de hogere klasse en noemde haar Catrina”, voegt de professor toe, die zich tijdens deze data als het personage verkleed om de bezoekers van het museum te verwelkomen.

Sindsdien is de gestileerde figuur van de schedel met een hoed en elegante jurken aanwezig op elk altaar of versiering die zinspeelt op de Dag van de Doden in Mexico.

In deze tijd van het jaar is het ook gebruikelijk om vrouwen verkleed als de Catrina te zien in de straten van elke stad in het land.

Valeria López is een van hen. Met haar gezicht in het wit opgemaakt en gekleed in een zwarte jurk met wit kant, zegt de jonge vrouw dat de viering van de Dag van de Doden haar “favoriete feestdag” is en dat zij zich jaar na jaar verkleed om de traditie in ere te houden.

“Ik verkleed me graag als Catrina, het is de tijd waarop ik het hele jaar wacht, want het is voor mij een heel mooie traditie,” zegt zij.

Zij herinnert zich dat zij als klein meisje op school les kreeg over de oorsprong van dit karakter, dat zij als het meest “traditionele” en “mooie” beschouwt voor deze festiviteiten waarin Mexicanen de doden eren.

JOS/lar