De FAQ’s: Wat Christenen moeten weten over het Enneagram

Wat is het Enneagram?

Het Enneagram van Persoonlijkheid, of kortweg het Enneagram, is een categorisatie-instrument dat de menselijke persoonlijkheid indeelt in een typologie van negen onderling verbonden persoonlijkheidstypen.

Het symbool van het Enneagram is een figuur dat uit drie delen bestaat: een cirkel, een binnendriehoek (die 3-6-9 verbindt), en een onregelmatige zeshoekige “periodieke figuur” (die 1-4-2-8-5-7 verbindt).

Hoewel het classificatiesysteem varieert, is de meest gebruikte typologie als volgt:

Type 1 – De Hervormer (Het Rationele, Idealistische Type: Uitgangspuntgericht, doelgericht, zelfbeheerst en perfectionistisch)

Type 2 – De Helper (het zorgzame, interpersoonlijke type: Demonstratief, vrijgevig, menslievend en bezitterig)

Type 3 – De presteerder (het succesgeoriënteerde, pragmatische type: Adaptief, Uitblinkend, Gedreven, en Beeldbewust)

Type 4 – De Individualist (Het Gevoelige, Teruggetrokken Type: Expressief, dramatisch, in zichzelf gekeerd en temperamentvol)

Type 5 – De Onderzoeker (Het Intensieve, Geestelijke Type: Opmerkzaam, Innovatief, Geheimzinnig en Geïsoleerd)

Type 6 – De Loyalist (Het Betrokken, Op Veiligheid Gerichte Type: Betrokken, Verantwoordelijk, Angstig en Achterdochtig)

Type 7 – De Enthousiast (Het Drukke, Pretlievende Type: Spontaan, veelzijdig, afleidbaar en verstrooid)

Type 8 – De Uitdager (het krachtige, dominante type: Zelfverzekerd, besluitvaardig, eigenzinnig en confronterend)

Type 9 – De vredestichter (het gemakkelijke, zelfgenoegzame type:

Naast het primaire type kan een individu sterke kenmerken hebben van één van de aangrenzende typen. Dit wordt de “vleugel” genoemd. Een persoon kan bijvoorbeeld worden beschreven als een type 2 met een vleugel van 3, afgekort als “2w3.”

Waar komt het Enneagram vandaan?

Sommige voorstanders van het Enneagram schrijven het toe aan de Woestijnvaders, Kabbalisten, Soefi-mystici, Pythagoreeërs, de Chaldeeën, of andere oude groepen. Claims voor een oude oorsprong zijn echter nooit hard gemaakt.

De vroegste vermelding van het Enneagram is te vinden in de geschriften van de Russische occultist P.D. Ouspensky, die het toeschrijft aan zijn leraar, de Grieks-Amerikaanse occultist Georges I. Gurdjieff. Gurdjieff beschouwde het Enneagram als een symbool van de kosmos, maar legde er geen verband mee met persoonlijkheidstypen.

Het werd overgelaten aan een andere occultist, Óscar Ichazo, om het Enneagram met de persoonlijkheid te verbinden. Ichazo beweerde de betekenis van het Enneagram voor het persoonlijkheidstype te hebben ontdekt toen het hem door de Aartsengel Metraton werd onderwezen terwijl hij high was van de mescaline.

Een van Ichazo’s studenten, een in Chili geboren psychiater genaamd Claudio Naranjo (ook een occultist) was de eerste die de negen punten van het Enneagram verbond met negen basale persoonlijkheidstypen. (Naranjo schijnt ook degene te zijn die de vermelding van het Enneagram door Gurdjieff en Ouspensky in verband bracht met oude bronnen.)

In de zeventiger jaren verspreidden studenten van Naranjo het Enneagram onder verschillende Katholieke gemeenschappen, vooral in mystieke en contemplatieve kringen. Enkele van de promotors van het Enneagram zijn de voormalige Jezuïet Don Riso, de Franciscaner broeder Richard Rohr, en wijlen Benedictijner non Suzanne Zuercher.

In 1997 was Riso mede-oprichter van het Enneagram Instituut, een organisatie die hielp het Enneagram naar een breder publiek te brengen.

Waarom zijn sommige evangelicals enthousiast over het Enneagram?

Hoewel katholieken al decennia lang hun bedenkingen hebben over het Enneagram (de Amerikaanse Conferentie van Katholieke Bisschoppen heeft in 2000 een verklaring uitgegeven), is het pas de laatste paar jaar populair geworden bij evangelicals.

Hoewel het onmogelijk is om te zeggen waarom het zo’n grote rage is geworden, zijn er een paar factoren die tot het gebruik ervan kunnen hebben geleid:

Een behoefte aan een eenvoudig classificatie-instrument – In de jaren ’70 zeiden sommige mensen: “Ik ben een Weegschaal,” verwijzend naar hun astrologische teken. In de jaren negentig zeiden diezelfde mensen waarschijnlijk: “Ik ben INFJ,” verwijzend naar hun Myers Briggs persoonlijkheidstype. In beide gevallen wilden mensen een eenvoudige manier om zowel informatie over hun persoonlijkheid aan anderen over te brengen, als ook om persoonlijkheidskenmerken van andere mensen te identificeren.

Zoals Myers-Briggs en astrologische tekens, stelt het Enneagram mensen in staat om een aanzienlijke hoeveelheid informatie over hun persoonlijkheid op een compacte manier over te brengen aan mensen die dezelfde culturele code spreken.

Een behoefte aan een Myers-Briggs vervanging – De populariteit van het Enneagram onder evangelicals lijkt samen te vallen met de ondergang van Myers-Briggs (M-B). Hoewel het nog steeds veel gebruikt wordt in bedrijfsomgevingen, is het grote publiek zich er meer van bewust geworden dat M-B over het algemeen beschouwd wordt als pseudo-wetenschap, vanwege het gebrek aan bewijs dat de test of zijn classificaties enige wetenschappelijke geldigheid hebben.

Critici van M-B wijzen er vaak op dat het te simplistisch is om persoonlijkheid te meten en dat het niet voldoet aan de norm van betrouwbaarheid (b.v., wanneer de test op een latere datum opnieuw wordt afgenomen, zal tot 50% van de testpersonen in een ander persoonlijkheidstype worden ingedeeld). Zoals een criticus opmerkt, heeft het M-B “ongeveer net zoveel inzicht en validiteit als een Buzzfeed-quiz.”

Het Enneagram lijkt opgestaan om de rol te vervullen die ooit was weggelegd voor M-B.

Een behoefte aan “persoonlijkheidsbewustzijn” – Vanwege veranderingen in de maatschappij is er een toegenomen behoefte aan het vermogen om een breed scala aan persoonlijkheidstypen te herkennen, te begrijpen, en ermee om te gaan. Zoals conflictoplossingsspecialist Bill Eddy opmerkt,

We hebben geen persoonlijke geschiedenissen met elkaar: Vandaag de dag zijn mensen ongelooflijk mobiel, zo mobiel dat we een samenleving van individuen zijn geworden. Toch hebben we het nodig om bij anderen in de buurt te zijn, dus nodigen we voortdurend nieuwe mensen uit in ons leven: in afspraakjes, op school, op het werk, het inhuren van reparateurs, lid worden van kerken, vrijwilligersgroepen, investeren, sporten, noem maar op. Maar de meeste mensen die je ontmoet hebben geen geschiedenis waar je weet van hebt. Je kent hun reputatie niet, hun eerdere relaties niet, of iets anders dan wat ze je over zichzelf vertellen. Zonder een voorgeschiedenis is het aan de oppervlakte niet duidelijk wie je echt kunt vertrouwen en wie niet. Je kunt iemand online natrekken, maar je kunt niet altijd bepalen welke informatie juist is en welke niet.

Sommige evangelischen vinden het Enneagram een nuttig hulpmiddel voor het verkrijgen van “persoonlijkheidsbewustzijn” en om meer te weten te komen over mensen met wie zij geen persoonlijke geschiedenis hebben, zoals leden van een nieuwe kerkplanting.

Waarom zijn sommige evangelicals tegen het Enneagram?

Evangelicals die voorstander zijn van het Enneagram zijn meestal jonger en kennen of bagatelliseren de geschiedenis ervan niet. Zij beschouwen het als gewoon een andere persoonlijkheidstypologie, zoals Meyers-Briggs. Daarentegen zijn evangelischen die tegen het Enneagram zijn, meestal ouder, en associëren zij het Enneagram met het occulte of met de katholieke spiritualiteitsbeweging.

Diegenen die er tegen zijn, hebben waarschijnlijk voor het eerst boeken over het Enneagram gezien in de New Age sectie van de boekwinkel (nu zijn ze waarschijnlijker in de Self-Help/Psychologie sectie). Het symbool doet ook denken aan het pentagram, dat wordt geassocieerd met diverse occulte groeperingen, van Wicca’s tot Satanisten.

Is het Enneagram een nauwkeurige of nuttige persoonlijkheidstest?

Het bepalen van de plausibiliteit van het Enneagram is moeilijk, omdat er geen standaardtest of -methode is voor het bepalen van de persoonlijkheidstypen.

De oudste vormen van Enneagramtypering zijn gebaseerd op zelfbeoordeling, waarbij een persoon het getal kiest dat het beste bij zijn of haar persoonlijkheidstype past. Hoewel dit soms wordt ondersteund door een korte vragenlijst, berust de classificatie voornamelijk op zelfkennis. Zoals Don Riso zegt in zijn invloedrijke boek, Understanding the Enneagram, zijn er verschillende “vuistregels” die kunnen helpen bepalen of we “ons juiste type correct hebben gekozen.”

“Als het type dat u hebt gekozen niet alleen diepe gevoelens oproept, maar u ook helpt aspecten van uzelf te begrijpen die u nooit eerder hebt gezien, dan is het waarschijnlijk uw type,” zegt Riso. “Als je keuze ertoe leidt dat je nieuwe verbanden legt en nieuwe patronen ziet in jezelf en je relaties, dan heb je jezelf waarschijnlijk nauwkeurig getypeerd.”

Met andere woorden, de meeste Enneagram-tests berusten op het Barnum-effect, een psychologisch verschijnsel dat optreedt wanneer individuen geloven dat persoonlijkheidsbeschrijvingen specifiek op hen van toepassing zijn (meer dan op andere mensen), ondanks het feit dat de beschrijving in feite gevuld is met informatie die op bijna iedereen van toepassing is.

Meer recentelijk is er een verscheidenheid aan meer geavanceerde Enneagram-tests ontwikkeld om een vernisje van wetenschappelijke legitimiteit te bieden. Hun nut is echter twijfelachtig, omdat, net als bij de Myers-Briggs test, het persoonlijkheidsnummer dat door een bepaalde test wordt toegekend, vaak afwijkt van dat van andere tests of verandert bij een nieuwe test.

Zelfs de meest betrouwbare Enneagramtests zijn waarschijnlijk per ongeluk nauwkeurig. Omdat de meest verfijnde Enneagram-tests lexicale vragenlijsten gebruiken die op bijvoeglijke naamwoorden zijn gebaseerd, is de kans groot dat zij eenvoudigweg een Enneagram-nummer identificeren met de Big Five persoonlijkheidstrekken.

Een invloedrijk, hoewel nog grotendeels niet getest, idee binnen de persoonlijkheidstheorie is de lexicale hypothese. Dit is het idee dat (a) individuele verschillen die het meest in het oog springen en sociaal relevant zijn in het leven van mensen, uiteindelijk in hun taal gecodeerd zullen worden, en (b) hoe belangrijker zo’n verschil, hoe waarschijnlijker het is dat het als één woord wordt uitgedrukt. Met andere woorden, persoonlijkheidstypes zullen waarschijnlijk relevante bijvoeglijke naamwoorden gebruiken (zoals “rustig” of “vriendelijk”). Als je eenmaal weet wie de meeste kans heeft om dergelijke bijvoeglijke naamwoorden te gebruiken, kun je hun persoonlijkheidstype achterhalen.

Op basis van deze hypothese maken psychologen persoonlijkheidstests met bijvoeglijke naamwoorden als “rustig” of “vriendelijk” en vragen mensen zichzelf te beoordelen op een schaal van één tot vijf. Op basis van statistische analyse heeft onderzoek aangetoond dat mensen die zich meer identificeren met een bepaald bijvoeglijk naamwoord dan anderen kunnen worden gerangschikt op de vijf factoren van het model of de “Big Five” persoonlijkheidskenmerken: openheid voor ervaring, consciëntieusheid, extraversie, agreeableness, en neuroticisme. (De controversiële psychoanalyticus en professor Jordan Peterson heeft een nuttige video waarin hij uitlegt hoe dit alles werkt.)

Zouden Christenen het Enneagram moeten gebruiken?

Hoewel het Enneagram zelf niet oud is, bestaan er al typologische persoonlijkheidsindelingen sinds het tijdperk waarin Nehemia de muren van Jeruzalem herbouwde.

In die periode was de Griekse arts Hippocrates bezig met het promoten van zijn proto-psychologische theorie over de “vier temperamenten”. De “vader van de geneeskunde” identificeerde vier fundamentele persoonlijkheidstypen – bloedrood, cholerisch, melancholisch en flegmatisch – die volgens hem werden beïnvloed door de vier humoren – bloed, slijm, gele gal en zwarte gal.

Weliswaar schrijven artsen ons temperament niet langer toe aan onze lichaamsvloeistoffen, maar het idee dat onze persoonlijkheid in kaart kan worden gebracht aan de hand van basiscategorieën, leeft voort. (Eind jaren zestig verkocht Tim LaHaye, de bestverkopende co-auteur van de Left Behind-romans, een miljoen exemplaren van een boek waarin werd beweerd dat onze temperamenten nog steeds het beste konden worden ingedeeld in sanguinisch, cholerisch, melancholisch en flegmatisch). Door de eeuwen heen hebben Christenen zich vastgebeten in dergelijke typologieën, dus het is niet verwonderlijk dat evangelischen zich aangetrokken voelen tot de nieuwste variatie.

Toch roept het de vraag op of we ons zorgen moeten maken over de occultistische oorsprong van het Enneagram.

We moeten ons zeker zorgen maken wanneer het Enneagram wordt gebruikt, zoals veel katholieken hebben gedaan, als een vorm van numerologie die op gnostiek is gebaseerd. We zouden geen waarzeggerij moeten zoeken in een instrument dat werd ontwikkeld door iemand die beweert dat het hem in een visioen werd aangereikt door wat verdacht veel klinkt als een demon.

Wanneer het Enneagram eenvoudigweg wordt gebruikt als een diagnostisch instrument of voor persoonlijkheidsclassificatie, worden de vragen minder duidelijk. Ondanks zijn oorsprongsverhaal, kan er genoeg van het Enneagram zijn dat nuttig blijft (of op zijn minst niet schadelijk). Als dat het geval is, moeten we de kwestie overlaten aan het geweten van de individuele christen.

We moeten echter voorzichtig te werk gaan en de kwestie behandelen zoals Paulus vlees dat aan afgoden is geofferd behandelde (Rom. 14:14-23) als het gebruik van het Enneagram onze “zwakkere broeders” doet struikelen. Als zij beginnen te denken dat New Age-georiënteerde hulpmiddelen voor “zelfontdekking” ook legitiem zijn, moeten we bereid zijn het enneagram helemaal te laten vallen.

“Als het Enneagram een andere versie was van What Color Is Your Parachute? of Strengths Finder, dan zou dat prima zijn,” zegt Kevin DeYoung. “Maar het is, vanaf het begin (wanneer dat ook was), doordrenkt met spirituele betekenis. En daarin schuilt het gevaar.”

Evangelicalen die zich zorgen maken over het Enneagram zouden zich waarschijnlijk minder zorgen moeten maken, omdat het waarschijnlijk een overwegend onschadelijke rage is die over een paar jaar zal vervagen. En evangelischen die enthousiast zijn over het Enneagram zouden zich waarschijnlijk moeten afvragen waarom zij zoveel energie steken in een instrument dat ongeveer evenveel wetenschappelijke validiteit heeft als de vier humoren theorie van Hippocrates (en Tim LaHaye).