Dante’s Inferno – Poort van de Hel – Canto 3

Hoenders

Dit idee van een marginale plaats – binnen de poort van de hel maar voor de rivier de Acheron – voor zielen die niet goed genoeg zijn voor de hemel en ook niet slecht genoeg voor de hel zelf, is een product van Dantes verbeelding, puur en simpel. Een mogelijke theologische rechtvaardiging voor Dantes uitvinding is te vinden in Apocalyps 3:16: “Maar omdat gij lauw zijt en noch koud noch heet, zal ik beginnen u uit mijn mond uit te braken.” Onder deze laffe zielen – ook bekend als hekkensluiters, weifelaars, opportunisten en neutralen – bevinden zich de engelen die weigerden te kiezen tussen God en Lucifer. Wat zegt dit originele idee over Dante’s kijk op menselijk gedrag en de relatie tot het hiernamaals? Wat zou Dantes opvatting over dit gebied kunnen impliceren over de hel zelf en zijn eeuwige bewoners?
terug naar boven
Poort van de hel

Pas aan het begin van canto 3 betreedt Dante eindelijk de hel – althans het buitenste deel ervan – door een poort te passeren. De inscriptie boven deze poort – eindigend met de beroemde waarschuwing om “alle hoop op te geven” – maakt duidelijk dat Dantes hel geen schepping is van het kwaad en de duivel, maar van zijn christelijke God, hier uitgedrukt in termen van de Drie-eenheid: Vader (Goddelijke Macht), Zoon (Hoogste Wijsheid), en Heilige Geest (Oerliefde).
terug naar boven
Charon

In de klassieke onderwereld (Hades), die Dante het beste kende uit boek 6 van Vergilius’ Aeneis, is Charon de bestuurder van een boot die schimmen van de doden – pas aangekomen uit de wereld boven – over het water naar de onderwereld brengt. Net als Vergilius’ Charon (Aen. 6.298-304; 384-416), is Dante’s veerman een opvliegende oude man – met witte haren en vurige ogen – die in eerste instantie bezwaar maakt tegen het meenemen van een levende man (Aeneas, Dante) op zijn boot. In elk van deze gevallen verschaft de gids van de hoofdpersoon – de Sibille voor Aeneas, Vergilius voor Dante – de juiste geloofsbrieven om op Charons boot mee te mogen.
terug naar boven
Terza Rima
Dit is het rijmschema dat Dante verzint voor de 14.233 regels van zijn gedicht. Letterlijk vertaald als “derde rijm”, betekent dit patroon dat het middelste vers van een gegeven tercet (een groep van drie regels) rijmt op het eerste en derde vers van het volgende tercet. Bijvoorbeeld, in de verzen van Inferno 3 die de poort van de hel beschrijven, rijmt dolore (2) op fattore (4) en amore (6), podestate (5) rijmt op create (7) en intrate (9), enzovoort. Terza rima kan dus worden uitgedrukt met de volgende formule: aba bcb cdc ded . . xyx yzyz. Een wiskundig gevolg van dit patroon is dat het aantal regels in een canto altijd een veelvoud van drie is met één over.

terug naar boven
Anafora
Dante herhaalt af en toe een woord of zinsdeel aan het begin van opeenvolgende verzen of tercetten (eenheden van drie verzen) om een punt duidelijk te maken. Inferno 3 opent met een treffend voorbeeld van deze poëtische techniek (anafoor genoemd): Dante begint de eerste drie verzen met de woorden die boven de poort van de hel staan geschreven met de zin Per me si va . . . (“Door mij gaat men . . .”). Hoe draagt dit gebruik van anaforen bij aan de algemene toon en betekenis van de inscriptie (Inf. 3.1-9) en aan de reactie van Dante en Vergilius op de onheilspellende woorden (Inf. 3.10-18)?
terug naar boven
“Grote weigering”
Van de lafhartige omheiners kiest Dante alleen de schaduw van degene die “de grote weigering” deed (Inf. 3.60). In feite zegt hij dat het de aanblik van deze ene schaduw – zonder naam, maar klaarblijkelijk welbekend – was die voor hem de aard van alle zielen in deze streek bevestigde. De meest waarschijnlijke kandidaat voor deze figuur is paus Celestine V. Zijn weigering om de plichten van de paus te vervullen (hij trad vijf maanden na zijn verkiezing in juli 1294 af) stelde Benedetto Caetani in staat om paus Bonifatius VIII te worden, de man die Dantes meest verguisde theologische, politieke en persoonlijke vijand bleek te zijn. Een alternatieve kandidaat is Pontius Pilatus, de Romeinse gouverneur die weigerde Jezus te veroordelen. Waarom weigert Dante de namen van de schimmen in deze regio te noemen?
terug naar boven
Acheron

Dit is de eerste van de rivieren en moerassen van Vergilius’ onderwereld in de Aeneis die Dante opneemt in zijn topografie van de hel. Terwijl Vergilius geen duidelijk onderscheid maakt tussen de locaties en functies van deze watermassa’s (Charon lijkt ze allemaal te bewaken), zijn Dantes helse rivieren scherper afgetekend. Hier functioneert de Acheron als een grens die de laffe neutralen scheidt van de zielen in de kringen van de hel zelf. Charon brengt deze schimmen naar de overkant van de rivier. Deze aandacht voor details weerspiegelt Dantes wens om de realiteit van de hel en de reis van de hoofdpersoon er doorheen te onderstrepen.
terug naar boven
Audio

“Lasciate ogne speranza, voi ch’intrate” (3.9)
Laat alle hoop varen, gij die binnentreedt

“che visser sanza ‘nfamia e sanza lodo” (3.36)
zij die leefden zonder schaamte en zonder eer
terug naar boven
Studievragen
Hoe past de straf voor de lafaards bij de ondeugd? Kijk goed naar 3.52-7 en 3.64-9 en geef deze relatie – wat we de “contrapasso” noemen – weer in de vorm van een vergelijking (“zoals zij in het leven… , zo nu in de hel…”) of in een ironische, oorzakelijke zin (“Omdat zij in het leven faalden / weigerden om…, nu in de hel zij ….”). Probeer meerdere mogelijkheden of niveaus voor de contrapasso aan te wijzen.