Cornelia (ca. 100-68 v.Chr.)

Romeinse edelvrouwe en echtgenote van keizer Julius Caesar. Geboren rond 100 v. Chr.; overleden in 68 v. Chr.; dochter van Lucius Cornelius Cinna; trouwde in 84 v. Chr. met Gaius Julius Caesar (ca. 100-44 v. Chr.), Romeins keizer; kinderen: dochter Julia (54 v. Chr.).

Cornelia was de dochter van de patriciër Lucius Cornelius Cinna, die ondanks zijn oude familie naar de maatstaven van de 1e eeuw v. Chr. een liberaal was. Tussen de jaren 87 en 84 werd Cinna tot een indrukwekkend aantal consulschappen verkozen, hoewel hij niet universeel populair was omdat dit jaren van Romeinse burgeroorlog waren waarin de liberale populares tegenover de conservatieve “Optimates” stonden. Aan het hoofd van de Optimates stond de briljante maar meedogenloze Lucius Cornelius Sulla, terwijl Cinna en zijn nog roemrijker collega, Gaius Marius, de populares factie verdedigden tot beiden stierven: Cinna het slachtoffer van een militaire muiterij en Marius van ouderdom. Verstoken van zulk een getalenteerd leiderschap, kwijnde de zaak van de populares weg en viel uiteindelijk voor Sulla die daarna zijn best deed (niet succesvol, zo bleek) om de wederopstanding te voorkomen.

Vóór haar vaders dood en Sulla’s opkomst, was Cornelia voorbestemd om Cinna’s politieke belangen te verbinden met die van een veelbelovende politieke bondgenoot in een zeer geladen politieke atmosfeer. De geschikte partij voor Cornelia bleek de spoedig beroemde Gaius Julius Caesar te zijn, want hij had twee bijzonder aantrekkelijke kwaliteiten op het moment van hun verbintenis. Ten eerste was hij, net als Cornelia, een patriciër; en ten tweede was Caesars familie nauw verbonden geweest met de volksfactie sinds Cinna’s collega Marius getrouwd was met Caesars oudtante, Julia (ged. 68 v. Chr.). De huwelijken van Marius met Julia en van Cornelia met Caesar (in 84 v. Chr.) droegen samen bij aan het herstel van het politieke fortuin van Caesars tak van zijn oude familie, want ondanks de lange geschiedenis van de familie had geen van Caesars directe voorvaderen zich onderscheiden.

Godsdienst zowel als politiek speelden een rol bij het samenbrengen van Cornelia en Caesar. De polytheïstische Romeinen geloofden dat hun goden eer eisten voordat belangrijke zaken – publiek of privé – konden worden afgehandeld. In Rome waren er vele belangrijke priesterambten (met verschillende expertises en verantwoordelijkheden) die van belang waren voor het besturen van de staat, en elk van deze ambten werd zeer begeerd vanwege de hoge status die het priesterschap aan de houder ervan verleende. De oudste van deze religieuze ambten waren voorbehouden aan patriciërs die getrouwd waren met patriciërs, omdat die klasse ooit het monopolie had op alle Romeinse politieke en religieuze autoriteit. In de 1e eeuw was het aantal vooraanstaande patriciërsfamilies echter sterk gedaald. Toen dus in 84 de positie van flamen Dialis (een oud priesterschap, doordrenkt van rituele taboes maar niettemin prestigieus) vrijkwam en Caesar de belangrijkste kandidaat voor dat ambt werd, werd het noodzakelijk voor hem een patricische echtgenote te vinden. Cornelia was een perfecte keuze, politiek opportuun en uit de juiste sociale laag voor Caesars politiek-religieuze vooruitgang. Hoewel het een gearrangeerd huwelijk was, schijnt het beide opdrachtgevers te hebben behaagd – vooral Caesar, want hij doorstond stormachtige tijden ten gunste van Cornelia.

Sulla’s overwinning op de overblijfselen van de volksfactie kwam eind 82, toen hij op politieke gronden Caesar verbood de ceremonies te voltooien die nodig waren om de jongere man tot flamen Dialis te benoemen. Caesar heeft dat priesterschap dus nooit bekleed. Ironisch genoeg heeft het feit dat Caesar was begonnen met het proces waardoor de flamen Dialis in aanmerking kwam om zijn ambt op zich te nemen, waarschijnlijk zijn leven gered, want men dacht dat dergelijke kandidaten omgeven waren door een religieus aura. Hoewel Sulla zijn zin kreeg met betrekking tot dit priesterschap, had hij geen succes met zijn eis dat Caesar van Cornelia zou scheiden. Caesar stond op tegen de dictator en hield vol dat hij niet van plan was van zijn vrouw te scheiden. Dergelijke ongehoorzaamheid in een tijd waarin Sulla de politieke autoriteit in Rome was, bracht Caesars leven zozeer in gevaar dat hij ondergedoken dook in het nabijgelegen Sabijnse gebied. Opgejaagd door een patrouille van de Sullan, kon Caesar Italië ontvluchten (en zich een weg banen naar Anatolië) alleen door de officier af te kopen met een aanzienlijk smeergeld. Toch nam Sulla een klein beetje wraak voor Caesars stoutmoedigheid, toen hij beslag legde op Cornelia’s bruidsschat en al haar aanspraken op het landgoed van haar familie verbrak – een aanzienlijk financieel verlies voor zowel Cornelia als Caesar. Desalniettemin had Caesars trouw een politieke beloning, want de overblijfselen van de volksfractie herinnerden zich zijn moed en trouw aan zijn vrouw en schaarden zich daardoor later achter zijn leiderschap.

Hoewel er weinig bekend is over hun intieme relatie, bleef Cornelia zeer belangrijk voor Caesar tijdens zijn vroege politieke carrière, omdat zij het fortuin van haar echtgenoot verbond met de politieke factie van haar vader. Het huwelijk bracht een dochter voort, Julia genaamd (54 v. Chr.), en aangezien er geen bekende vijandigheid was tussen het paar, is het waarschijnlijk dat de verbintenis voor beide partijen gunstig was.

In 68, het jaar nadat hij zijn eerste verkiezingsambt had verkregen, stierf Caesars oudtante, Julia. Caesar gebruikte haar begrafenis op een politieke manier om zijn aanspraken op de loyaliteit van de overgebleven populares te versterken en hield een beroemde lofrede. Kort daarna stierf ook Cornelia op jonge leeftijd. Hoewel het ongebruikelijk was om van de begrafenis van zo’n jonge vrouw een evenement te maken, brak Caesar toch met de traditie door opnieuw een openbare oratie te houden. Onder de meeste omstandigheden hadden de Romeinen een hekel aan dergelijke vernieuwingen, maar Caesars emotioneel getoonzette lofrede voor Cornelia bracht zijn publiek tot bewondering. Het gevolg was dat de aan Cornelia toegeschreven deugden na haar dood op grote schaal circuleerden onder een respectvol publiek, waardoor zij in de dood werd geassocieerd met de beroemdste heldinnen uit het Romeinse verleden.

William S. Greenwalt , universitair hoofddocent klassieke geschiedenis, Santa Clara University, Santa Clara, Californië