Als de zeespiegel stijgt, hoe lang duurt het dan voordat Nederland onder water staat?

Zoutelande in Zeeland. Foto:

De uitgestrekte duinen van de Waddeneilanden, de badplaatsen in Zeeland en de bruisende haven van Rotterdam – de grootste haven van Europa – kunnen op een dag worden teruggegeven aan de zee, zeggen wetenschappers, als de klimaatverandering niet een halt kan worden toegeroepen.

De zeer vruchtbare grond die sinds de 14e eeuw is gewonnen uit zeeën of meren, heeft de contouren van Nederland veranderd, en hoewel het slechts 17% van onze landmassa uitmaakt, behoort het nu tot de dichtstbevolkte grond van het land.

Nu woont bijna de helft van de 17 miljoen inwoners van Nederland langs de 350 km lange kust of in gebieden die onder de zeespiegel liggen. Maar het land dat we nu kennen is eeuwenlang kunstmatig bijeengehouden door dijken, pompen en polders, en de zeespiegel – die nu gemiddeld met zo’n 3 mm per jaar stijgt – dreigt onze waterkeringen te overspoelen. Als dit gebeurt, kan volgens het Deltaprogramma van de regering 60% van het land onder water komen te staan.

De stijging van de zeespiegel, die in sommige gebieden wel 5 mm per jaar zou bedragen, gaat in Nederland nog sneller dan de stijging van de zeespiegel, waardoor het land nog verder onder de zeespiegel komt te liggen. Door een temperatuurstijging van 2 graden en recordbrekende zomers is het grondwaterpeil gedaald en is het veen droog komen te liggen. Dit veroorzaakt niet alleen bodemdaling, maar doordat het veen oxideert, neemt ook onze CO2-uitstoot toe.

Waarom stijgt de zeespiegel?

Sinds de industrialisatie zijn gassen als kooldioxide, methaan en lachgas in enorme hoeveelheden in de atmosfeer terechtgekomen. Deze gassen hebben een isolerend effect op onze planeet en houden warmte vast als een broeikas. De verbranding van fossiele brandstoffen is veruit de grootste boosdoener, terwijl de vleesveehouderij verantwoordelijk is voor naar schatting 14,5% van alle broeikasgasemissies wereldwijd.

Meting van het waterpeil. Foto: Dominicus Johannes Bergsma via Wikimedia Commons

Met zoveel warmte in onze atmosfeer smelten nu de ijskappen en gletsjers, waardoor het mondiale zeeniveau tussen 1992 en 2015 met gemiddeld 7,6 cm is gestegen (NASA). Minder ijs betekent een donkerder landschap, dat meer geneigd is om warmte te absorberen, terwijl de thermische uitzetting veroorzaakt door de opwarming van de zee betekent dat het water steeds meer ruimte nodig heeft. De kettingreactie is moeilijk te stoppen, en het is gemakkelijk te begrijpen waarom wetenschappers geloven dat de opwarming van de aarde versnelt en na 2050 waarschijnlijk explosief zal toenemen.

De natuur heeft oplossingen ingebouwd en de dichte bossen op aarde waren ooit haar longen, die koolstof absorbeerden om onze atmosfeer in evenwicht te houden. Maar wijdverbreide ontbossing betekent dat deze natuurlijke verdedigingswerken het niet langer kunnen bijbenen. Sinds het begin van de beschaving heeft de mens naar schatting bijna de helft van het oorspronkelijke aantal bomen gekapt, een gebied dat alleen al in de laatste 30 jaar groter is dan Zuid-Afrika.

Grootere bewustwording

Klimaatwetenschapper Dewi le Bars raakt gewend aan verzoeken van de media nu klimaatverandering eindelijk de aandacht krijgt die het verdient, vooral in een land dat zo acuut dreigt te worden getroffen.

‘Twee jaar geleden was de belangstelling gering’, vertelt hij me als we elkaar ontmoeten op het hoofdkantoor van het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) in De Bilt, waar hij is gevestigd. Ik voelde echt dat er een verschil was tussen de discussies tussen klimaatwetenschappers en de mensen buiten het vakgebied – er was een grote kloof. Maar nu is dat veranderd en zie je dat er in het nieuws over klimaat wordt gesproken.’

Het blijkt echter moeilijk om het publiek harde feiten over de zeespiegelstijging te geven. Een van de grootste problemen is dat we het eigenlijk niet weten,’ legt Dewi uit, die me het wetenschappelijke begrip ‘diepe onzekerheid’ introduceert.

‘We weten dat het stijgt, we weten dat het zal versnellen, maar hoeveel is moeilijk. Maar toch moeten er beslissingen worden genomen. Dus daarom moet er een heel goede discussie zijn tussen de klimaatwetenschappers en de ingenieurs, zodat wanneer we een reeks mogelijke toekomsten geven, zij ook echt begrijpen wat we bedoelen met deze onzekerheden.’

Om dit te illustreren, klapt hij zijn laptop open en laat me het laatste rapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) zien, dat hij heeft helpen beoordelen. Een grafiek met sterk uiteenlopende lijnen voorspelt een zeespiegelstijging van 80 cm tot 5 m in 2300, een bereik dat sterk afhankelijk is van onze reactie op de crisis.

Le Bars, een vegetariër die met de trein naar zijn werk gaat en zegt dat hij al meer dan tien jaar last heeft van vliegschaamte, twijfelt niet aan de noodzaak om onze manier van leven te veranderen.

‘De hele klimaatgemeenschap is heel duidelijk over het pleidooi voor mitigatie. Het gaat niet echt over aanpassing, maar echt, laten we dit experiment niet doen dat we aan het doen zijn, namelijk veel CO2 in de atmosfeer brengen … Het is duidelijk uit de IPCC-rapporten dat het een slecht idee is en het is al vertaald in wereldwijde overeenkomsten zoals het Akkoord van Parijs, dat echt ambitieuze doelen heeft in termen van het matigen van de klimaatverandering.’

Wat de toekomst van Nederland betreft, is le Bars optimistisch over de deskundigheid van het land om de stijgende waterspiegel te beheersen dankzij zijn sterke infrastructuur en economie.

‘Veel landen zullen veel eerder te lijden hebben,’ zegt hij. In Miami betekent een stijging van de zeespiegel meer overstromingen. Maar in Nederland betekent zeespiegelstijging meer kosten om de kust te beschermen. Degenen die het meeste risico lopen, legt hij uit – somberder nu – zijn niet per se de laagste landen, maar de landen die het minst in staat zijn zich te beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering, zoals Bangladesh.

De Haringvlietdam, onderdeel van de Nederlandse waterkeringen. Foto:

Andere academici zijn minder positief over de toekomst van Nederland. Dr. Peter Kuipers Munneke, polair meteoroloog aan de Universiteit Utrecht, schreef vorig jaar in NRC Handelsblad dat ‘het niet de vraag is of Nederland onder de zeespiegel verdwijnt, maar wanneer.’

‘We weten niet wat het omslagpunt is’, zegt Don de Bake, senior adviseur hoogwaterbescherming bij Rijkswaterstaat van 2009-2019. Deskundigen, legt hij uit, zijn van mening dat Nederland waarschijnlijk een stijging van de zeespiegel van ongeveer 1-1,5 m aankan, terwijl 2 m of meer een totale heroverweging van de huidige verdedigingswerken zal vereisen.

‘We weten dat er iets gaat gebeuren; we weten dat we maatregelen moeten nemen, maar we weten niet hoe groot het probleem is en wanneer het heel urgent gaat worden’, zegt hij. Omgaan met onzekerheid is iets waar niemand van ons erg goed in is, maar dat is wel wat we moeten doen.’

Experts zullen hun gegevens blijven presenteren, maar het is aan de beleidsmakers in Den Haag om er iets mee te doen. De informatie is er, nu is het aan de samenleving om er iets mee te doen,’ zegt Le Bars.

Dit is het eerste van een tweedelige serie over de zeespiegelstijging in Nederland. In het tweede, dat dinsdag verschijnt, onderzoekt Deborah Nicholls-Lee wat Nederland doet in de strijd tegen de stijgende waterspiegel.