1

Verliest het vermogen om klanken te onderscheiden

Baby’s slagen er eigenlijk in om de klanken van elke taal in de wereld te onderscheiden als ze vier maanden oud zijn, maar tegen de tijd dat ze acht maanden oud zijn, hebben ze dit vermogen verloren, aldus Van der Meer.

In de jaren zeventig dacht men dat kinderen maar één taal goed konden leren. Buitenlandse ouders werd geadviseerd hun moedertaal niet tegen hun kinderen te spreken, omdat dit de taalontwikkeling van het kind zou kunnen belemmeren. Tegenwoordig denken we daar heel anders over en zijn er voorbeelden van kinderen die drie, vier of vijf talen vloeiend spreken zonder taalverwarring of achterstand op te lopen.

Hersenonderzoek suggereert dat in deze gevallen het moedertaalgebied in de hersenen wordt geactiveerd als kinderen de talen spreken. Als we een vreemde taal leren na de leeftijd van zeven jaar, worden andere gebieden van de hersenen gebruikt wanneer we de taal spreken, legt Van der Meer uit.

Zij voegt eraan toe dat het belangrijk is dat kinderen talen leren door interactie met echte mensen.

“Onderzoek toont aan dat kinderen geen taal leren door naar iemand te kijken die op een scherm praat, het moeten echte mensen zijn die hen blootstellen aan de taal,” zegt Van der Meer.

Vroeg ingrijpen bij de allerkleinsten

Omdat er in de eerste levensjaren veel in de hersenen gebeurt, zegt van der Meer dat het gemakkelijker is om het leren te bevorderen en problemen te voorkomen als kinderen nog heel jong zijn.

De term “vroeg ingrijpen” duikt steeds weer op in discussies over kleuterscholen en scholen, onderwijs en leren. Bij vroegtijdige interventie gaat het erom kinderen zo vroeg mogelijk te helpen om ervoor te zorgen dat zoveel mogelijk kinderen slagen in hun opleiding en tot in hun volwassenheid — juist omdat de hersenen het grootste vermogen hebben om te veranderen onder invloed van de omgevingsfactoren vroeg in het leven.

“Als ik het over vroegtijdige interventie heb, denk ik niet aan zesjarigen, maar aan nog jongere kinderen, van pasgeborenen tot de leeftijd van drie jaar. Vandaag de dag gaat 98 procent van de Noorse kinderen naar de kleuterschool, dus de kwaliteit van de tijd die kinderen daar doorbrengen is bijzonder belangrijk. Ik geloof dat de kleuterschool meer moet zijn dan alleen een opvangplaats – het moet een leerplein zijn – en daarmee bedoel ik dat spelen leren is,” zegt Van der Meer.

Te veel ongetraind personeel

Zij voegt daaraan toe dat een tweejarige gemakkelijk kan leren lezen of zwemmen, als het kind maar toegang heeft tot letters of water. Ze wil echter niet dat de kleuterschool een kleuterschool is, maar eerder een plaats waar kinderen spelenderwijs gevarieerde ervaringen kunnen opdoen.

“Dit geldt zowel voor gezonde kinderen als voor kinderen met verschillende uitdagingen. Als het gaat om kinderen met motorische uitdagingen of kinderen met een verminderd gezichts- of gehoorvermogen, moeten we er echt aan werken om de wereld naar hen toe te brengen,” zegt Van der Meer.

“Eenjarigen kunnen niet verantwoordelijk zijn voor hun eigen leren, dus is het aan de volwassenen om daarvoor te zorgen. Vandaag de dag wordt ongetraind tijdelijk personeel vaak toegewezen aan de baby- en peuterlokalen, omdat het ‘minder gevaarlijk’ is met de allerkleinsten omdat ze alleen behoefte hebben aan knuffels en luierverschoningen. Ik ben van mening dat alle kinderen leerkrachten verdienen die begrijpen hoe de hersenen van jonge kinderen werken. Vandaag is Noorwegen het enige van de 25 onderzochte OESO-landen waar kleuterleidsters niet 50 procent van het kleuterpersoneel uitmaken,” zei ze.

Meer kinderen met speciale behoeften

Lars Adde is een specialist in pediatrische fysiotherapie in het St. Olavs Ziekenhuis en een onderzoeker bij NTNU’s afdeling Laboratoriumgeneeskunde, Kinder- en Vrouwengezondheid. Hij werkt met jonge kinderen met speciale behoeften, zowel in zijn klinische praktijk als in zijn onderzoek.

Hij vindt het belangrijk dat alle kinderen gestimuleerd worden en de wereld kunnen verkennen, maar dit is vooral belangrijk voor kinderen die speciale uitdagingen hebben. Hij wijst erop dat een groter deel van de kinderen die nu in Noorwegen ter wereld komen, speciale behoeften hebben.

“Dit is te danken aan de snelle ontwikkeling van de medische technologie, die ons in staat stelt veel meer kinderen te redden – zoals extreem premature baby’s en zuigelingen die kanker krijgen. Deze kinderen zouden 50 jaar geleden zijn gestorven, en vandaag overleven ze — maar vaak met een aantal latere moeilijkheden,” zegt Adde.

Nieuwe kennis biedt betere behandeling

Adde zegt dat het nieuwe begrip van de ontwikkeling van de hersenen dat sinds de jaren 1970 is vastgesteld, deze kinderen veel betere behandelings- en zorgopties heeft gegeven.

Bijvoorbeeld, de kennis dat sommige synapsen in de hersenen worden versterkt terwijl andere verdwijnen, heeft geleid tot het inzicht dat we moeten werken aan datgene waar we goed in willen zijn — zoals lopen. Volgens de oude denkwijze zou elke algemene beweging zorgen voor een goede algemene motorische functie.

Baby’s die in het St. Olavs Ziekenhuis zeer prematuur geboren worden, krijgen in hun eerste levensjaren follow-up van een interdisciplinair team in het ziekenhuis en van een gemeentelijke fysiotherapeut. Het personeel van de kleuterschool waar het kind naartoe gaat, krijgt een opleiding over hoe dit kind precies moet worden gestimuleerd en uitgedaagd op het juiste niveau. Door de follow-up kan een kind met een ontwikkelingsachterstand zijn achterstand snel inlopen, zodat maatregelen vroegtijdig kunnen worden uitgevoerd — terwijl de hersenen van het kind nog zeer plastisch zijn.

Een kind kan bijvoorbeeld een klein hersenletsel hebben waardoor het zijn armen anders gebruikt. Nu weten we dat de hersenverbindingen die deze arm besturen zwakker worden als hij minder wordt gebruikt, waardoor de verminderde functie wordt versterkt.

“Ouders kan dan worden gevraagd om een sok om de “goede” hand te doen als hun kind zijn handen gebruikt om te spelen. Dan wordt het kind gestimuleerd en worden de hersenen uitgedaagd om de andere arm te gaan gebruiken,” zegt Adde.

De ontwikkeling moet niet altijd worden gehaast

Adde benadrukt dat het niet altijd raadzaam is om de ontwikkeling te versnellen van kinderen met speciale behoeften die aanvankelijk worstelen met hun motorische vaardigheden.

Een eenjarige die leert lopen, moet eerst leren om haar evenwicht te vinden. Als het kind wordt geholpen om te gaan staan, zal het uiteindelijk leren staan — maar voordat het heeft geleerd hoe het weer moet gaan zitten. Als het kind haar evenwicht verliest, zal het als een stijve stok vallen, wat zowel eng als contraproductief kan zijn.

In die situatie, “zouden we de ouders dan kunnen vragen om in plaats daarvan hun kind tot knielende positie te helpen terwijl het zich ergens aan vasthoudt. Dan leert het kind uit zichzelf op te staan. Als het kind valt, zal het de benen buigen en op zijn bips tuimelen. Gezonde kinderen leren dit vanzelf, maar kinderen met speciale problemen doen dit niet noodzakelijkerwijs,” zegt Adde.